Miljoenenbal in Hoogeveen 

Deze blog gaat over niet over kunstgras, ik ben er een groot voorstander van, maar over besluitvormingsprocessen. Hoe komen we tot kunstgras, dit najaar, volgend jaar of in de komende meerjarenbegroting…dat is voor een (financieel) raadslid interessant.  Met een MKBA kunnen we duidelijk maken dat en waar het kunstgras er moet komen. En dat kunnen we ook toepassen bij andere projecten…ijsbanen of zwembaden bijvoorbeeld. En toch moeten we niet te bang zijn. Ondernemende gemeente heeft lef en ja, neemt risico’s.  Wel afgewogen risico’s s.v.p….

Miljoenenbal in Hoogeveen?

Op 29 juni 2017 was de begrotingsvergadering in Hoogeveen. In de media ook een miljoenbal genoemd. Over de periode 2018, 2019, 2020 en 2021 wordt 42 miljoen geïnvesteerd. Is dat nu zo’n miljoenenbal? Op 26 juni 2008 had de gemeente afgesproken een investeringsplafond te hanteren van 15 miljoen per jaar. Elke investering brengt namelijk gemiddeld zo’n 10% kapitaalslasten mee (zeg maar afschrijvingen, rente is er vrijwel niet meer) die in de exploitatie moeten worden opgevangen voor de levensduur van de investering.  Je moet dus geld hebben om te investeren en ruimte in je exploitatie om 10% per jaar op te vangen.  Vier keer 15 miljoen is dus fors meer dan 42 miljoen….er is dus nog ruimte zou je kunnen zeggen.  Als we 10 jaar terug kijken werd er in die nog veel meer geïnvesteerd. In 2005 9 mln., in 2006 15 mln. en in 2007 26 mln. Er wordt in de toelichting gesproken over de toename van investeringen in 2007. Deze wordt verklaard door een aantal grote projecten zoals WOP Krakeel, IHP onderwijs, De Wieken, Schoonvelde-Oost en huisvesting gemeentelijke gebouwen.  Het college spreekt in die tijd, voor de economische crisis over achterstanden op de investeringsprogramma van zo’n 24 mln. Kortom het is allemaal relatief.

Eén woord bleef steken op die donderdag 29 juni 2017. En dat was niet de leuke verspreking van Inge Oosting: ‘de ijsbaan in Assen’ (wens en gedachte).  En niet de opmerking van Burgemeester Loohuis: er is maar één winnaar en die hoeft juist niet in de te binden.  Als er twee ijsbanen in Drenthe komen dan is dat niet verwijtbaar aan Hoogeveen. Hoogeveen heeft een goed plan voor een sportfaciliteit, bovenregionaal, met uitstraling. Volledig duurzaam. Het waren ook niet de opmerkingen van voorstanders van kunstgras, dat alles nu geregeld is. Of de opmerking dat het ‘niet hebben van kunstgras’ concurrentievervalsing is. De opmerking aan de clubs ‘gefeliciteerd met het nieuwe kunstgras’. Versta me niet verkeerd. Het is heerlijk om op kunstgras te spelen. De Hoogeveense clubs zullen het toejuichen dat er ook in Elim, Hollandscheveld of Pesse op kunstgras gespeeld gaat worden. Dat is level playing field. De kunstgrasjongentjes en meisjes uit Hoogeveen of andere plaatsen kunnen op hobbelige velden als hoofdveld van Pesse gewoon minder goed uit de voeten. Als ik een dorpsclub was dan wist ik het wel. Op donderdag en vrijdag nog even een kudde koeien d’r over en dan zaterdag aan de slag, mouwen opstropen en afjagen die gestyleerde kunstgrasboys uit Hoogeveen…Het was ook niet de opmerking van Erwin Slomp dat er wel twee raadsleden het ROGG-project wel even konden uitleggen aan een gezetter raadslid. Wat overigens dat weer niet hoorde.

Nee, dat waren niet de opmerkingen. het was de opmerking van Wim Warrink van CU dat we misschien wel heel andere normen moeten hanteren bij onze begrotingsbehandeling. Daar ben ik het wel mee eens; met name de MKBA graag….

Om discussies ‘koud te stellen’ is er een opzet gemaakt van de Big6 (inmiddels Big 5) waarbinnen de gemeente Hoogeveen wil blijven met haar exploitatie en haar investeringsbegroting. Het mooie van financiën is dat het a) allemaal aan elkaar vast zit en b) overal mee te maken heeft. Dat maakt het financiële vak zou boeiend. Zeker voor bemoeizuchtige lieden.

We hanteren in Hoogeveen de Big 5 om onze begroting langs te leggen. Meerdere partijen hebben aangegeven dat ze die wel eens tegen het licht willen houden. Hoogconjunctuur? Verkiezingen opkomst? Liever wat weggeven dan bezuinigen? Een rondwegje hier, 18 mln ijsbaan (zie warm ijs blog, veel geld van anderen!), een paar kunstgrasvelden daar. Het lijkt op het oog wel redelijk gemakkelijk te gaan. Toch een miljoenenbal in Hoogeveen. Dat is ook het grappige van de begroting van een gemeente, is het meest interessante, maar alles staat pas op pagina 226 en 228 van de begroting…En als je het geld uitgegeven hebt, dan kun je altijd de spelregels veranderen….mag dat dat nooit? Hoe hard zijn ooit vastgestelde normen? Persoonlijk zie ik het als een soort ‘grondwetswijzingen’, moet dus zorgvuldiger dan zorgvuldig! Zijn we ook aan Hiemstra verschuldigd….

Wat zijn overigens de Big-5-spelregels momenteel?

Uit de begroting: Stand van zaken financiële kaders. Nadat de exploitatie is herijkt en de investeringsplanning is geactualiseerd kunnen we de financiële kaders opnieuw berekenen. In de paragraaf Weerstandsvermogen staat een uitgebreidere toelichting. We volstaan hier met een samenvatting van de vijf belangrijkste kaders:

1. Schuldpositie. De norm is 80%. Eind 2021 komt de netto schuld op basis van deze programmabegroting uit op 80%. We voldoen dus aan dit kader.
2. Solvabiliteit. De norm is 18%. Eind 2021 komt de solvabiliteit op basis van deze begroting uit op 18%, ook hier voldoen we aan het vastgesteld kader.
3. Investeringen binnen het plafond. De totale investeringen voor de komende jaren we op € 42,7 miljoen. Hiermee blijven we binnen de kaders.
4. Weerstandvermogen. De norm is dat ons weerstandvermogen ´voldoende´ moet zijn. Op basis van deze programmabegroting is ons weerstandvermogen ruim voldoende (1,72), waarmee we aan dit kader voldoen.
5. Sluitende begroting. Op basis van deze programmabegroting verwachten wij een begroting die structureel en reëel sluitend is. Ook aan dit kader voldoen we dus.

‘We concluderen dat we voldoen aan alle normen’.   Dat is het college geraden ook zou ik zeggen. Deze normen lijken eenvoudiger dan hoe e.e.a. in werkelijkheid is. We pakken even het meest onder vuur liggende object: de netto schuldquotum:

De kolom langlopende schuld in bovenstaande tabel geeft geen compleet beeld van onze vermogenspositie. Ook andere zaken moeten worden meegenomen. Een goed kengetal om de hoogte van de schulden te beoordelen is de netto schuld als aandeel van de inkomsten. De hoogte van de inkomsten bepaalt namelijk in belangrijke mate hoeveel schulden een gemeente kan dragen. Hoe hoger het inkomen des te meer schuld een gemeente kan aangaan. Het kengetal uitgedrukt in procenten wordt de netto schuldquote genoemd. Voor de inkomsten in de noemer moet voor dit kengetal worden uitgegaan van de inkomsten voor de bestemming van de reserves, de inzet van reserves op de exploitatie zijn geen inkomsten. De formule voor de netto schuldquote als aandeel van de inkomsten luidt:

 (langlopende schulden + kortlopende schulden + crediteuren + overlopende passiva) − (langlopende uitzettingen + kortlopende vorderingen+ liquide middelen + overlopende activa)  inkomsten voor bestemming reserves

 De VNG geeft aan dat er voorzichtigheid is geboden vanaf een percentage van 100% en vanaf 150% wordt deze als te hoog beoordeeld. Bij de Programmabegroting 2017-2020 (een jaar terug) hebben wij besloten de norm op maximaal 80% te stellen.

We gaan dit najaar dus aan de slag met deze schuldquote, uitdaging om dat voor een breed publiek te doen…. En dan heb ik ook de wethouder horen zeggen dat ten tijde van de begrotingswijziging in najaar 2017 ook met de antwoorden op de vragen rondom kunstgrasveld in Pesse, Hollandscheveld (1?) en Elim gaat komen (waar, hoe samenwerking,  hoe omgaan met overcapaciteit, zelf werkzaamheid, multi-gebruik, totaalplan met afspraken rondom woningbouw, kosten (bedoelde investeringen) en exploitatie-effecten en fasering in beeld brengen). Kortom er moet nog er veel ingevuld worden in komende zomer…overigens een mooie timing antwoorden ten tijde van de begrotingswijziging. Let wel die begrotingswijziging is er door vakanties etc. wel zo. Hebben we dan de discussie rondom schuldquote al afgehandeld? Het gaat niet om het kunstgras, maar om de wijze van besluitvorming. Er wordt en meerjarenbegroting 2018-2021 vastgesteld. En dan effectief een maand of 3 erna ‘proppen’ we er nog een investering van 2 mln bij in. Kunstgras is iedereen gegund, maar we moeten als politici wel zorgvuldig uitgaven van maatschappelijk geld afwegen.  Grappige is wel dat we daar al eerder over nagedacht hebben. Onze rekenkamercommissie heeft daarover op 24 september 2008 al gerapporteerd.  Ik deel even de uitkomsten van dat onderzoek (ook al bijna 10 jaar geleden!):

De gemeenteraad van Hoogeveen en grote projecten

De beide projecten hebben in het kader van de vraagstelling en het normenkader de volgende kenmerken gemeen:

1. de gemeenteraad is nauw betrokken bij de voorbereiding van projecten en stelt de relevante kaders vast;
2. college en raad maken procesafspraken over de inhoud en de projectaanpak van de projecten en de wijze waarop de raad wordt geïnformeerd;
3. de formele informatievoorziening is weliswaar strikt genomen volgens deze afspraken, toch geeft dit de raad niet altijd voldoende overzicht over het grote project;
4. dit wordt gecompenseerd doordat er de nodige informele en mondelinge informatievoorziening is naar de raad toe en doordat gemeenteraadsleden directe toegang hebben tot de ambtelijke organisatie van de gemeente en daar laagdrempelig met vragen terecht kunnen. Raadsleden nemen daar over het algemeen genoegen mee;
5. er is sprake van passieve informatievoorziening naar de Raad in plaats van actieve informatievoorziening. De informatie die toegankelijk is voor de raadsleden is niet toegesneden en gecomprimeerd ten behoeve van controle en bijsturing;
6. de controlerende functie voor projecten krijgt wel een plek in het kader van de algemene planning en controlcyclus;
7. de raad vraagt niet actief om informatie over de voortgang en tussenresultaten van de projecten aan het college;
8. de raad richt zich in deze projecten primair tot politieke discussie in het kader van de voorbereiding van de projecten. De politieke aandacht tijdens de voorbereiding van de uitvoering en de uitvoering zelf, is beperkt. De raad richt zich op de formele besluitvorming aan het begin van de projecten;
9. met name in het complexe en langdurige project Centrumplan Krakeel heeft dit er toe geleid dat in de loop van het project de raad het zicht is verloren op de voortgang van het project en de vraagstukken die daarin aan de orde kunnen zijn.

Ik heb in bovenstaande bepaalde tekst vet gemaakt.  Formeel gaat het wel, maar de informatie komt ook op informele wijze te stand. Nu is er op zicht niets mis mee, maar in het kader van het kunstgrasproject is het toch wel erg informeel. Kan iemand cijfers overleggen over samenwerking, eigen werkzaamheid, enz. Daarom stelt CDA (en CU) ook de nodige vragen. Er dient zorgvuldig afgewogen worden. De inwoners van genoemde dorpen en elders ook trouwens, staan op hun achterste benen als we de OZB tientjes per adres om hoog gooien of als we andere investeringen bijvoorbeeld rondom scholen of stadscentrum schrappen.

Ik heb dus de wethouder horen zeggen dat hij in het kader van kunstgrasverzoek onderzoek gaat starten. En dat de uitkomsten rondom de begrotingswijziging naar buiten gaan komen. CDA juicht dat in het licht van bovenstaande dus zo’n zorgvuldig onderzoek toe. Maak er dan AUB dan een MKBA van. Maak inzichtelijk wat de MKBA voor alle investeringen is. Zeker voor investeringen die ‘uit de lucht komen vallen’. Ik doel niet op wateroverlast, maar dat dergelijke projecten zonder dat duidelijk is waar geld vandaag moet komen worden gedropt in de raad. Geen investering meer zonder een MKBA!

Het gaat er bij iedere euro investering om dat je de maatschappelijke kosten vergelijkt met maatschappelijke baten. In de ‘leidraad voor MKBA’ van het centraal planbureau staat zelfs duidelijk de bate ‘sociale cohesie’ als een voorbeeld van een maatschappelijke bate genoemd. Dat is in lijn met vaak genoemde ‘vergroting leefbaarheid’. Hoewel alles in € ’s uitdrukken lastig is, zijn we verplicht om hierover met verstand na te denken….

Een MKBA biedt in orde grootte inzicht in de verschillende welvaartseffecten van een project en in orde grootte in de baten-kostenverhouding van een project. De baten-kostenverhouding geeft indicatief weer wat de gemiddelde belastingbetaler aan het project heeft. Dit inzicht kan ‘herbezinning’ op nut en noodzaak van het project stimuleren. In de initiatieffase krijgen politici veel positieve verhalen te horen over het project van tekenaars, architecten en medepolitici. Wanneer de MKBA het inzicht biedt dat het project elke burger bijvoorbeeld 500 euro belastinggeld kost en weinig aantoonbare baten oplevert, stimuleert dit de politicus om goed na te denken of het wel echt een goed idee is om het project uit te voeren.

De ‘herbezinningsfunctie’ van de MKBA is voor de Rijksoverheid een belangrijke reden geweest om het uitvoeren van een MKBA verplicht te stellen in het besluitvormingsproces voor grote infrastructuur- en gebiedsontwikkelingsprojecten. Omdat uiteindelijk de Nederlandse burger opdraait voor de kosten van de investeringen zijn besluitvormers verplicht om in een MKBA zo goed mogelijk de maatschappelijke voor- en nadelen voor Nederlanders in kaart te brengen. Herbezinning wordt met name als voordelig ervaren, wanneer de kosten van de investering hoog zijn en het project een grote (negatieve) impact heeft op burgers (bijvoorbeeld: de buitenruimte ligt jaren open).

De ‘herbezinningsfunctie’ zorgt ervoor dat de kans kleiner wordt dat projecten die waarschijnlijk zeer slecht zijn voor de welvaart van Nederland toch doorgaan. Omgekeerd is de kans dat projecten doorgaan die zeer slecht zijn voor de welvaart groter in landen zonder MKBA-verplichting, zoals Spanje. Van de recentelijk gesloten Hogesnelheidslijn tussen Albacete en Toledo bleken na de opening slechts 16 personen per dag gebruik te maken, waardoor de Spaanse overheid op elk kaartje 1125 euro moest bijleggen. De kans is kleiner dat een dergelijk project doorgaat in landen waar de MKBA verplicht is.

Wat zijn de voordelen van een MKBA:

1. a) de MKBA hanteert strakke redeneerlijnen die voorkomen dat baten worden overschat of meerdere keren worden meegeteld (dubbeltellen)
2. b) de MKBA zorgt ervoor dat discussiepunten tussen partijen over een project sneller naar voren komen;
3. c) er is consensus onder economen over de methodologie;
4. d) het uitvoeren van een MKBA vergroot de transparantie en de controleerbaarheid van de overheid;
5. e) de MKBA kan helpen bij het kiezen van een voorkeursalternatief uit verschillende projectvarianten.

Samenvattend:

1. Zet het onderzoek op als een MKBA
2. Zorg voor financiële dekking ten aanzien van begroting
3. Zorg voor financiële dekking ten aanzien van exploitatie

Groet en op naar kunstgras voor alle sportclubs die nut en noodzaak aantoonbaar kunnen maken in Hoogeveen…!