Nieuwe democratie

Dit weekend las ik ter voorbereiding op de ‘vernieuwingsdiscussies’ in Hoogeveen het boekje ‘Opstand in de polder’ van Bert Blase. Subtitel ‘op weg naar een nieuwe democratie’. In dit blogje probeer ik de voor mij een soort van recensie over dit boekje te schrijven. Het boekje is 79 pagina’s. Overigens ben ik niet tegen verandering. Onderzoekt alle dingen en behoudt het goede is wel mijn motto.

Het genoemde boekje is van januari 2021. Uitgegeven door ‘Binnenlands Bestuur’ en dat is het blad van de VNG. Wie Bert Blase is ga ik zo dadelijk apart op in. Belangrijkste is wel dat hij initiatiefnemer is van ‘Code Oranje’. (Zie Code Oranje | Op weg naar nieuwe democratie | TK2021 (wijzijncodeoranje.nl)) Ik probeer altijd de bron te evalueren dus zal Bert proberen te analyseren. Ik heb echter één belangrijke vraag:

Waarom?

Waarom steken we als raadsleden, als inwoners, als kiezers, als VNG, als Code Oranje zo veel energie in nieuwe activiteiten en schrijven op voorhand de bestaande structuren af? Code Oranje constateert dat slechts 2% van de inwoners lid is van een politieke partij. Daarom moeten we af van de partijpolitiek. We moeten naar samenlevingsmacht en burgerzeggenschap zo stellen Blase C.s. Waarom is ombudspolitiek iets nieuws? Ik ken in Hoogeveen vanuit mijn politieke achtergrond vrouwen en mannen (ook nu) die wekelijks achter ingebrachte punten van inwoners aangaan. Zaken uitzoeken, aankaarten en (mede-) oplossen. Blase schrijft dat de ARP van 1879 is. Maar ik zie de huidige ARP als een partij waar men dichtbij de mensen staat. Geen ombudspolitiek, maar vanuit ideologie en visie de mens centraal. De samenleving centraal. Met getrapte invloed.  Gestructureerd en meerjarig. Niet ad hoc. Niet alleen maar thematisch en zeker geen NIMBY-politiek.

 Wie is Blase

Bert Blase heeft veel ervaring als (waarnemend) burgemeester. Hij is dus geen onbekende in de (lokale) politieke arena. Hij was burgemeester in Alblasserwaard, Hardingsveld-Giessendam, Vlaardingen en sinds 2017 in Heerhugowaard. Niet geheel toevallig gemeente die in zijn boek en op de site van Code Oranje veel worden genoemd. Zijn politieke grondkleur is in beweging. In 1994 is hij eerst lid van ‘de nieuwe partij’. In 1994-1998 zit hij bij Unie 55+. Dan start hij in 1998 bij PvdA. In 2009 wordt hij na ambtelijke loopbaan voor het eerst burgemeester. Tot 2018 blijft hij lid van de PvdA. Vanaf 2018 is hij actief binnen ‘Code Oranje’. Geen politieke partij, maar een beweging die wel mee doet aan de TK21. Daar overigens maar gering aantal stemmen behaald.

Ombudspolitiek

Het is tijd voor ombudspolitiek zo stelt Blase! Het voorbeeld is bijvoorbeeld ‘Groep de Mos’. Deze lokale partij noemt zich ‘hart voor Den Haag’. En Blase als mede-oprichter van de beweging Code Oranje is met hen en met alle lokale partijen sterk verbonden. Hun gezamenlijk missie lijkt te zijn ‘verandering’. Alles mag niet bij het oude blijven. Het is niet echt een oproerpartij zoals PVV, FvD, PvD, Denk zijn ontstaan. Ze zeggen wel heel duidelijk:

  • Mensen worden geen lid meer dus moeten we dat anders oplossen;
  • De zuilencultuur is definitief voorbij;
  • Politici moeten zich niet met partijstandpunten bezig houden, maar luisteren naar de burger;
  • Met een nieuwe vorm van politiek – de Ombudspolitiek – putten wij ons bestaansrecht uit de onmacht en de ideeën van de burgers, het verloren vertrouwen in politici, de bureaucratische overheidsdiensten en de groeiende afkeer van de gevestigde politieke partijen.

Dus is er toch wel een beetje sprake van zich afzetten tegenover wat zij noemen ‘klassieke politieke’ partijen….het is in ieder geval het ophemelen van de lokale politieke partijen. Code Oranje spreekt van de groeiende afkeer van de gevestigde politieke partijen. Dat gevoel ken ik wel, ik heb de afkeer mogen ontmoeten. In 2014-2018 hebben we als CDA Hoogeveen (bijna) elke 14-dagen op hoofdstraat en bij winkelcentra gestaan. Dus die afkeer is wel kenbaar gemaakt. Veelal niet echt onderbouwt en zeker niet oplossingsgericht.

Ombudspolitiek zou ook de politiek van ‘u vraagt wij draaien’ genoemd kunnen worden. Uw stem: ons geluid is de slogan van de lokale partij van Hoogeveen. Dat is natuurlijk op meerdere manieren uit te leggen. Zo van ‘als u op ons stemt, laten wij dat geluid in de politiek horen’.  Dat lijkt wat goedkoop. Misschien is het ‘wat u aangeeft, dat gaan wij uitvoeren’.  Dat komt al dichterbij de ombudspolitiek. Dat is bij wind-mee of bij financiële overschotten een gemakkelijker werkwijze. Maar bij wind-tegen, bij financieel moeilijke tijden, bij het maken van keuzes en bij het terugvallen op fundamentele beslissingen is het lastiger de wensen van de stemmer altijd te vervullen…

Oplossingen?

Code Oranje heeft aantal antwoorden. Meeste duidelijk zijn ze over: het bindend referendum. Dat is een belangrijke oplossing. Ik vond al dat veel leek op een beweging die in 1966 werd opgericht. De jongeren organisatie van Code Oranje noemt zich Jong Co-Democraten. Lijkt ook nog eens erg op de Jonge Democraten, zijnde de jongeren beweging van D’66.

D’66 hoor je trouwens na het Oekraïne-referendum daar niet zo veel meer over dit pareltje van de ‘nieuwe democratie’. Het grote gevaar (misschien inmiddels ook wel door D’66 onderkend) van het gebruik van referenda (in landspolitiek) is de invloed van media. Van TV en zeker ook van de algoritmen van social media. De massa is eigenlijk helemaal niet zo geïnteresseerd in Oekraïne, moet wel stemmen en laat zich relatief gemakkelijk beïnvloeden.  Komt het op die wijze tot goede besluitvorming. Zwitserland roepen we dan in koor. Dan is het goed om te kijken hoe Zwitserland georganiseerd is. Daarbij wil ik wel aansluiten bij Blase. In de mix van democratische methoden zie ik nog wel mogelijkheden. En zeker als je zegt de basis van de politiek ligt in de wijk. Daar valt veel meer/beter gebruik te maken van burgeriniatieven (Zorgcoöperatie, glasvezel, e.d.) of burgerraadspleging (smederijen of projecten als ‘Zwarte Dijkje’).

NIMBY-politiek

Op voorhand: ik snap de protesten tegen grote windmolenparken op land. Ik zie echter wel dat Blase zijn thema-politiek vaak NIMBY-politiek word. Iedereen wil van het gas af en naar duurzame energie, maar zeker geen windmolens in mijn achtertuin, plaats of in mijn uitzicht. Iets tegenhouden maakt de mensen politiek actief. De argumentatie kent één doel: tegen houden van dergelijke activiteit. We zien het ook met zonneparken.  Politiek wordt dan vooral een middel om iets tegen te houden. Een negatieve insteek zou je kunnen zeggen. Het door Blase in zijn boek gepropageerde ‘thematische politiek’ wordt dan toch vaak een politiek van tegen iets zijn. Daar kun je geen integrale afwegingen mee maken. Politiek is afwegen van verschillende belangen. En dan ook nog eens de belangen van de inwoners van morgen! Niet gemakkelijk, zeker lastig in een ja/nee vraag te vervatten.

Uit het moeras van de partijpolitiek

Natuurlijk, CDA is daar momenteel druk mee, gaat er zaken fout bij partijen. Ego’s, procedures, belangen spelen bij partijen en bij bewegingen een rol. De partijpolitiek moet daarom zichzelf vernieuwen.  Maar burgers moeten zich ook realiseren dat je vernieuwing ook van binnenuit een partij kunt realiseren. Midvoor en Stg. Sociale Democratie (hoewel ik niet overal mee eens ben) doen dat van binnenuit het CDA. Het top-down-regeren zie ik bij CDA niet als enige vorm bestaan. Vanuit besturen moet bestuurt worden. Dienend graag. Maar ik zie binnen CDA ook veel bottum-up kanalen. Ik noem één goed voorbeeld omdat we dat in Hoogeveen van dichtbij hebben meegemaakt: het kinderpardon. Via een resolutie op het CDA-congres is het openbreken van het regeerakkoord gerealiseerd. Uit het moeras van partijpolitiek komen dus m.i. mooie dingen. Ander voorbeeld zijn de amendementen op een verkiezingsprogramma. Bij CDA waren dat er wel honderden. Ruimte voor input is er dus volop.

Nadere analyse Blase/Code Oranje

Ik zet graag alle opties en conclusies van Blase en Code Oranje voor mezelf eens op een rijtje:

# Standpunt Blase of Code Oranje Reactie
1 Kan democratie op een andere manier vorm krijgen dan via een politieke partij? P 7 Het kan, maar is het perse beter?
2 Ontzuiling en ontkerkelijking betekent niet dat mensen geen religieuze beleving meer hebben. Zij kiezen bij voorkeur een eigen pakket op maat…precies zoals het bij die persoon past. P 11 Hierin schuilt m.i. een zeer groot deel van het probleem. De Christelijke beleving is per definitie één van gezamenlijkheid, éen van omzien naar elkaar.
3 De systeemwereld van de politieke instituties en de leefwereld van onze inwoners, zeker van jongeren, loopt in toenemende mate uiteen. P12 Bij partijen en bij (ambtelijke) organisaties moet hier zeker aan gewerkt worden.
4 Wees blij met divers mogelijke afspiegeling in onze volksvertegenwoordiging P 17 Diversiteit moet in lijn zijn met de samenleving, kleur, afkomst, regio alles speelt mee.
5 Sta open voor tegengeluid

 

 Helemaal eens!
6 Omhels versplintering, die brengt variatie, eigenwijsheid en creativiteit Maar een te grote versnippering geeft druk op het nastreven van wat in het algemeen belang is. Divers zeker, maar niet perse versplinterd
7 Laat het concept van coalitie en oppositie achter je, kies voor de politiek van de beste ideeën. In een coalitie moet men ook kiezen voor de beste ideeën. Uiteindelijk gaat het om ieders persoonlijke afweging ook binnen een partij
8 Kiezers moeten weten wat de politici aan vaardigheden hebben om verschillen te overbruggen. P 19 Goed idee omdat zichtbaar te maken of aan te laten tonen.
9 Maatschappelijke, directe en representatieve democratie sluiten elkaar niet uit. Prima, denk wel dat de vormen bij verschillende besluitvormingsprocessen past.
10 Technologie kan democratisch proces helpen. Dat kan ook bij werken met partijpolitieke methoden
11 Voorbeelden van nieuwe democratische vormen zorgen er voor dat politiek niet over de hoofden heen beslist en wij-zij-denken wordt achtergelaten. Een goede politieke partij beslist niet over hoofden heen. Consulteert leden of kiezers en werkt altijd volgens wij-wij-denken. Partijen houden rekening met minderheidsbelangen.
12 Bij participatieve democratie moeten burgers tegen politieke agenda opboksen Politieke partijen moeten open staan voor punten van inwoners en deze op de agenda zetten. Via mondelinge of schriftelijke vragen, via moties of amendementen. Maar ook gewoon door (in-) formeel contact met wethouder en de ambtelijke staf.
13 Bij participatieve democratie een (groot) deel van de inwoners niet deel neemt aan deze vorm. Gevaar bestaat dat mondige, hoger opgeleide en goed ingewijde deelnemers (té) grote invloed krijgen. Representatieve politici moet alle belangen meewegen.
14 Maatschappelijke democratie vindt haar basis in vraagstukken die inwoners in hun leefwereld ervaren. Democratie moet verder kijken dan leefwereld van haar inwoners. Het gaat ook om inwoners elders op de wereld en nog lastiger de inwoners van morgen.
15 Het is beter dat alle Nederlanders beslissen. Dat is beter dan gekozen politici, experts of één sterke leider. Alle Nederlanders moeten dan wel belangen van allen afwegen en zich willen verdiepen in de achtergronden van een beslissing.
16 Ook in de gezondheidszorg zien we dat de instituties sturend zijn in de zorgverlening, in plaats van de mens en zijn behoeften. P 46 Het pleidooi voor bottum-up-eigenaarschap lijkt moeilijk in te passen in het ontstane stelsel, maar efficiency en zorg zijn moeilijk met elkaar te verbinden.
17 Het is nodig dat politieke partijen zichzelf niet langer als het middelpunt zien. P 49 Iedereen weet dat als je gehoord wilt worden het goed is om in kleine groepen te spreken. De getrapte democratie biedt ook ruimte voor discussie of debat. Techniek maakt online stemmen over ieder overwerp mogelijk. Maar stemmen is geen gedachtenuitwisseling of aanscherping door een goed debat.
18 Anti-establishment-partijen werken vooral top-down. P 50 Lijkt me ook ongewenst. Zie bottum-up-partijen meer zitten, maar zie ook dat ‘klassieke partijen’ bottum up werken.
19 In de DoeMee-App is een totaalmodel voor burgerbestuur mogelijk en dan zijn geen partijen meer nodig P 55 Zie punt 17. In de getrapte democratie is mogelijk kennis te nemen van andere meningen of argumenten. Kan ook digitaal, maar in de coronatijd hebben de gebreken van digitaal werken ook ervaren.
20 Het maatschappelijk presidium zorgt er voor dat burgers ook invloed hebben op de politieke agendering.  P 56 Als deze leden gekozen worden, hoe verder zijn we dan af van representatieve democratie? Als ze niet gekozen worden, hoe weten we dan dat de leden de burgers goed vertegenwoordigen?
21 Zorg voor minder knellende fractiediscipline. Wisselende meerderheden in plaats van coalitie-oppositie. P 59 Fractiediscipline is negatief, maar politici beslissen altijd (grondwettelijk) zelf en politiek is ook een teamsport. Een team werkt volgens grondwaarden en dat zou ook tot gelijk stemgedrag kunnen leiden. Wisselende meerderheden zorgen wel voor afweging op inhoud.
22 Een maatschappelijke agenda in plaats van een coalitieakkoord P59 Een goed akkoord tussen een meerderheid van partijen moet de belangrijke maatschappelijke thema’s adresseren en zo mogelijk ook punten van de minderheden in beeld brengen als dit in belang van een gemeente is.
23 We stoppen met achterkamertjes; een transparant en open formatieproces na de verkiezingen (CO)

 

 Iedereen die moet onderhandelen, weet dat het ‘op de gang gestuurd worden’ goed is voor bereiken van een verbindende oplossing.
24 De (ervarings-)deskundigheid en de kennis van onze inwoners benutten we optimaal ( CO)

 

 Ook klassieke partijen weten kennis en ervaringen van inwoners te benutten. Soms via hun leden, maar niet perse.
25 Invoeren van burgertoppen, digitale vormen van directe democratie en burgerbegrotingen (Co)

 

 

 Ik zie ook nadelen en tussenvormen tussen representatieve en directe democratie kunnen bijdragen leveren.
26 Bij een (lokale) burgerbegroting wordt een afgesproken percentage van die begroting door inwoners ingezet ten behoeve van burgerinitiatieven (Co) Hebben we al 14 jaar in Hoogeveen via principe van smederijen. De uitdaging blijft om vernieuwing in de vernieuwing te vinden.
27 Alle ruimte voor burgerzeggenschap (Co)

 

 Op wijk- of dorpsniveau kan het omdat er sprake is van directe leefomgeving. Bredere onderwerpen vragen veel van (alle) burgers om het via burgerzeggenschap te regelen.
28 Lokale partijen krijgen dezelfde (financiële) positie als de landelijke politieke partijen (Co)

 

 Vergelijkbare partijen moeten vergelijkbaar behandeld worden.
29 Dienstbare politici die ombudspolitiek bedrijven. Échte volksvertegenwoordigers dus (Co)

 

 Dit zou ook de rol voor ‘gewone’ politici moeten zijn.

 

Nieuwe bestuurscultuur?

In april 2021 schrijft Blase in Trouw dat nu sprake moet zijn van echte invloed van burgers om te komen tot een nieuwe bestuurscultuur: Geef de burger nu echt zeggenschap | Trouw

In het artikel verwijst hij naar Pieter Omtzigt: ‘Alleen een combinatie van openheid en het versterken van burger­invloed bouwt aan vertrouwen. Dit vraagt van kabinet én Kamer de bereidheid macht af te staan. Een verschuiving in zeggenschap ten gunste van onze bevolking, die na een eeuw lang emancipatie hunkert naar andere verhoudingen tussen overheid en inwoners. Het is het nieuwe sociale contract waarover Pieter Omtzigt spreekt. Voor Haagse begrippen een revolutie. Maar het is harde noodzaak. ‘Niet over de hoofden van onze inwoners heen, maar mét de inwoners’, is het motto van een ­werkelijk nieuwe bestuurscultuur’.

Openheid kan tot het maximale, maar als het om personen, carrières, ambities en dergelijke gaat het niet altijd helemaal in de openbaarheid lukken. Versterken van burgerinvloed kan altijd. Het afkeren van de partijstructuren is een oplossing die mij niet aanspreekt. Als je invloed wil hebben, wordt lid van een partij en ga mee praten. Dat kan tientallen keren formeel per jaar en wekelijks of dagelijks via de gekozen vertegenwoordigers.  Ik heb ‘Nieuwe Sociale Contact’ nog even naast de voorstellen van Blase en Code Oranje gelegd, maar ik zie de voorstellen van Pieter niet 1 op 1 overeenkomen met de voorstellen van Blase. Zie: Nieuw sociaal en Aquino – Kreuzeman

Verbinding

Blase schrijft dat na de periode van verschillen aangeven (verkiezingstijd) er een tijd van verbinding zou moeten komen. Ik constateer dat dit niet altijd en niet overal gelukt is. Iets met de genoemde tegenwind denk ik. Mooi is wel dat Blase ergens schrijft dat de drie methoden van democratie die hij onderkent ook gezamenlijke kunnen worden toegepast.

Conclusie

Ik deel de mening van Blase c.s. dat er iets moet veranderen. Maar ik vraag ook de kiezers kritisch naar zichzelf te kijken. Waarom bent u niet aangesloten bij een politieke partij? Hebt u uw stem laten horen op een (leden-) bijeenkomst of bij een politiek café. Bent u op bezoek gegaan bij een (andere) partij? Zelf vind ik het minder dat je politiek bedrijft vanuit een negatief vertrekpunt. Zelf ben ik blij met algemene grondwaarden, met een wetenschappelijk visie-rapport als zij-aan-zij of met het verkiezingsprogramma van CDA bij de TK21. Een gewogen aanpak met integrale benadering. Eén of enkele onderwerpen adresseren is geen politiek zoals ik dat wil zien. Ik maak graag onderscheid tussen het besturen van een plaats of het oplossen van een kwestie in een wijk, straat of individu. Het mooiste is het voor mij dat dit allemaal samengebracht worden. Ik hoef geen grootscheepse democratische verandering als de ‘klassieke politieke partijen’ hun dienstbare houding afleiden uit een ideologische, principiële, maatschappelijke visie. En wel op alle bestuursniveaus vanuit hetzelfde vertrekpunt. Ik zie echt ruimte bij mijn partij om uw stem te laten horen. Het blijft altijd wel democratie.

Ik heb Blase met belangstelling gelezen, maar blijf er van overtuigt dat Code Groen voor Nederland en voor Hoogeveen goede oplossingen bied. Ik zou zeggen sluit je aan bij deze groene beweging, laat u horen en lever input. Het is nu de tijd. Programma’s worden geschreven (via uitgebreide burgerraadpleging in Hoogeveen) en lijsten worden gevormd. Ordentelijk, wel overwogen en vanuit visie op wat goed is voor land. Provincie en gemeente….niet voor één thema en met een visie op Hoogeveen van de toekomst.