Kort blogje over een college wat ik volgde van Pieter Omtzigt (ook wel PO) op Saxion Hogeschool van Enschede. Natuurlijk digitaal. Pieter legde aan de hand van voorbeelden uit hoe het kan dat burgers ‘tussen de wielen van de overheid’ komen ondanks goede bedoelingen van allen. En vervolgens hoe hij daarmee omgaat. Hoe hij altijd onafhankelijk en rechtvaardig probeert te blijven.  En over hoe politici moeten omgaan met ‘de ongemakkelijke vraag’!

Hoewel je bij politici m.i. niet van fans moet spreken, voel ik me op diverse fronten met Pieter verbonden. Hij geeft aan dat je nooit geremd moet zijn om burgerbelangen te dienen omdat je dan bijvoorbeeld mogelijk niet of lager op een lijst komt te staan. Pieter is zelf vooral onafhankelijk van fractie- of partijdiscipline omdat hij 7 jaar terug met 36.000 voorkeursstemmen in de TK kwam. Hij is alleen al goed voor 2 zetels. Bij de verkiezingen van 3 jaar geleden haalde hij 92.000 stemmen. Ongeveer 6 (5,8) zetels. Onafhankelijkheid van geest is dus van groot belang. Ook wel ‘zonder last of ruggenspraak’. Binnen CDA Hoogeveen kennen we inmiddels ook een traditie op dit vlak. IJZ-projecten of zondagopening zijn bekende voorbeelden.

Zelf vind ik politiek eervol en interessant werk, niet altijd leuk of plezierig. Daarmee voel ik me ook al onafhankelijk, uiteindelijk ben ik natuurlijk onafhankelijk omdat ik a) het inkomen van het raadswerk zou kunnen missen b) het raadswerk niet als enige mogelijkheid zie om bij te dragen aan een zinvolle samenleving c) praise & woreship gaat me net iets meer aan het hart. Dus dat zit wel goed…

Online college volgen. Dagvoorzitter Harry, Pieter en Willeke. Rechts de chats . 

Dé ongemakkelijke vraag
Cruciaal in de aanpak van Omtzigt is dat hij niet wegloopt voor de zogenaamde ‘ongemakkelijke vraag’. Dat zouden alle politici moeten doen zo stelt PO in het online college op vrijdag 17 april. Via de chat kun je vragen stellen en rustig thuis je broodje eten. Mooi systeem. Er doen dat uurtje tussen de 106 en 93 deelnemers mee. Sommigen geven in de chat hun admiratie van PO behoorlijk weg…je ziet ook dat andere CDA-ers mee doen, de overgrote meerderheid heeft een aan Saxion-gekoppeld user-id. Het zijn studenten bestuurskunde en – recht hun lector Willeke Slingenland doet het slotstuk, zij blijkt een geweldige spreker. Willeke is lector ‘weerbare democratie’. Als Hoogeveen de (corona en financiële) crisis voorbij is dan moeten we haar echt eens in Hoogeveen uitnodigen. Wel super hoog tempo.

De les van deze beide sprekers is dat de ongemakkelijke vraag beantwoord moet worden. We weten allemaal dat PO één van de twee ‘toeslagenjagers’ in de TK is geweest. Hij behandeld deze casus in het college in fasen. Belangrijk is wel dat je uiteindelijk echt tegen het systeem in moet gaan. Er is hier nl. sprake van grof systeemfalen. Zelfs de ombudsman heeft klachten van ouders afgewezen. PO geeft dat je a) sterk rechtvaardigheidsgevoel moet hebben b) onafhankelijk moet zijn (‘dacht je dat ministers en fractiegenoten blij waren met ‘komt Pieter weer met z’n toeslagen’), c) regels moet kennen en d) gesprek aangaan met de ouders en echt luisteren. Goed luisteren naar de diepe ellende die achter de toeslagenproblematiek zijn.
Slingenland vult aan: ‘ ook het mensbeeld waaruit ambtenaren werken is van grote invloed’. PO schetst dat de zelfsturende teams bij de belastingdienst op dit punt soms helemaal uit de bocht vlogen. Kei en keihard reageerden op de problemen die bij ouders met kinderopvang ontstonden.
En in de verdere niet-escalatie van dit probleem spelen promotiekansen van ambtenaren een rol. De overtuiging dat zij het goed hebben gedaan en de ouders niet. De zelfsturende teams die zichzelf boven anderen en zeker belastingbetalers stellen. De kastje naar de muur mentaliteit. PO geeft aan ‘weet je dat als je een advies van de belastingtelefoon opvolgt en dat blijkt door een ander onderdeel van de belastingdienst afgekeurd dat je daar zelfs een boete voor kunt krijgen…’! Kortom veel te verbeteren. Slingenland somt op:

  • Systematisch leren kijken;
  • Van taak naar rolverantwoordelijkheid;
  • Luis in de pels aanstellen in organisaties of processen
  • De lerende organisatie echt vorm geven…….

Maar wat betekend dit voor de politiek?

Lessen voor de politiek
Als ambtenaren, ombudsmannen, zelfs de rechtelijker macht niet de oplossing zijn, dan wenden mensen zich ten langen leste maar tot de politiek. Met veelal ongemakkelijke vragen voor politici. Vragen die zij zelf niet op de agenda hebben gezet. Aan de slag me mensen die bij 20 instanties zijn langs geweest, die 10 keer op bezwaar en beroep afwijzingen hebben gehad. Mensen die met de onbereikbare overheid te maken hebben. Kortom de mensen die vastzitten in het systeem. Mensen waarbij het systeem zich tegen hen keert, terwijl het systeem op zich goed bedoeld is en de ambtenaren die het moeten bemensen in principe goed werk willen verrichten. PO geeft aan dat het CDA-beginsel ‘de overheid als schild van de zwakken’ voor de hele politiek geldt. Dat als sinds 1581, bij de akte van verlating in macht bij het volk is neergelegd. En dat sindsdien de burger zijn of haar rechten ten opzichte van de staat, je burgerlijke vrijheden, dient te bevechten. PO waarschuwt voor een onderschat probleem: het subsidie-infuus van het maatschappelijk middenveld. Waarom is bijvoorbeeld de organisatie BOINK niet opgekomen voor de ouders in de toeslagenaffaire? Instanties zijn huiverig om de tanden te zetten in de organisatie (lees overheid) die hen voedt. Daar kan de burger dan niet hulp vinden….

Voorbeelden
PO behandeld drie casussen waar hij bij betrokken is (geweest):

  1. Romano van der Dussen, zat 12 jaar onterecht in Spaanse cel gezeten, bewijs van zijn onschuld was er, de werkelijke dader van de misdaden was gevonden en veroordeeld, maar hij kwam niet vrij omdat in het systeem niemand het voor hem kon/wilde /mocht regelen. PO heeft toen de Spaanse ambassadeur met dreiging van media-aandacht onder druk gezet, laatste redmiddel, niet zo netjes van hem zo gaf hij aan, Van der Dussen kwam wel vrij, jaren later dan had gekund.
  2. Edward Snowden is de man die vaststelde dat de NSA zich niet aan de wetten hield (wereldwijd burgers aan het afluisteren was) en nu jaarlijks asiel moet aanvragen in Rusland omdat de USA hem als staatsgevaarlijk heeft bestempeld. PO heeft als lid van de Raad van Europa Snowden geïnterviewd om vast te stellen hoe in de EU gewerkt is of word met afluisteren.
  3. Daphne Caruana Galizia, is de vermoorde journalist op Malta. Zij is de reden dat PO niet zonder politiebewaking op Malta mag reizen. Een voorbeeld hoe de overheid kan ontsporen. De premier van Malta had het uiteindelijk zo geregeld dat hij ging over ministers, over rechters, over politiecommissarissen of het OM. Alles was van hem afhankelijk. Caruana Galizia stelde dat aan de kaak en werd vermoord via een rechtstreekse opdracht van de kabinetschef van de premier. PO trekt deze lijn van een ‘modern totalitair regime’ door naar Polen en zeker naar Hongarije. Zeker nu daar de corona-crisis wordt misbruikt om Orban voor onbeperkte tijd in staat stelt om per decreet te regeren. Elke parlementaire democratie buiten spel te zetten. En dat terwijl de wetgevend en de controlerende rol van het parlement zo nodig is om burgers te beschermen.

Wat hebben we nodig?
Tenslotte wat hebben we nodig….om de burgers van Nederland (en dus Europa) te beschermen? PO maakt deze opsomming:


Voor een goede controlerende taak is transparantie nodig en moet (zeker in EU, maar ook in Nederland) nogal eens afgedwongen worden. PO hecht sterk aan artikel 68 van de grondwet. Met dat artikel moet hij ook bij het kabinet (of dat nu zonder of nu met CDA is) op de tafel slaan. Hij vermeld ook dat hij dat het lastigste vind van het corona-tijdperk: je kunt zo moeilijk een minister ter verantwoording in de kamer roepen.
PO neemt het op voor de klokkenluiders. Hij beschrijft dat de klokkenluiders die zich bij hem melden vaak al jaren van kastjes naar muren gestuurd zijn en het tenslotte met veel moed bij een kamerlid proberen. In de toeslagenaffaire zit op dit punt dus ook veel scheefgroei. De klokkenluiders zijn uiteindelijk gestraft (kregen ontslag), maar in de top van de uitvoerende organisatie krijgt (op een staatssecretaris na) niemand een tik over de vingers. PO pleit voor de mogelijkheid om over te gaan tot strafrechtelijke vervolging van verantwoordelijken. Daarom moet er voor ambtenaren ook individuele verantwoordelijkheid zijn. Geen vage zelfsturende teams, maar hierarchie waarbij iemand verantwoordelijkheid moet dragen. Zeker omdat ‘de overheid in de KO-zaak 10.000-den mensen heeft bedonderd’. Door rücksichtslos stopzetten van KO (kinderopvang) konden ouders hun kinderen niet meer naar opvang brengen, moesten hun baan opzeggen, kregen financiele problemen, moesten hun huis verkopen en/of schulden opbouwen, kwamen in schuldsanering, in psychische problemen en zelfs is er één ouder die zichzelf van het leven beroofd heeft. Dan wordt je echt door het systeem vermalen en dan kan het in he rechtvaardigheidsgevoel van PO niet bestaan dat niemand daar voor gestraft wordt.

PO beschrijft ook dat de KO-regelgeving en überhaupt de fiscale wetgeving in Nederland zo moeilijk is geworden dat geen kamerlid daar een zinnig woord over kan uitbrengen. PO pleit in eerste plaats voor eenvoudiger wetten, maar in tweede plaats ook dat de kamerleden een wet artikel voor artikel doorspreken in de kamer (-commissie) en artikel voor artikel beoordelen of het akkoord is en of het de uitwerking heeft die het zou moeten hebben.

Tenslotte, raar maar waar pleit PO voor soms bureaucratie. Die zorgt voor voorkomen willekeur, voor bescherming van rechten van burgers en de rechten van de overheid.
Tussen de regels door noemt PO nog iets belangrijks: de rijksuitgavecommissie is afgeschaft. Die moet volgens PO z.s.m. weer terugkomen!
Zo luisterden wij een uur naar Omtzigt (en Slingenland). PO ziet het beschermen van de rechten van de burgers als de kerntaak van zijn rol als volksvertegenwoordiger. Dat hij er bij bewindslieden, kamerleden en ambtenaren geen populariteitsprijs voor krijgt is hem om het even. Hij is de afgelopen 16 jaar vaak ten strijd getrokken en zal dat blijven doen. Vanuit een onafhankelijke houding en een groot rechtvaardigheidsgevoel!

Lessen voor de lokale politicus?

Kun je hier nu lessen uit leren voor een willekeurig gemeenteraadslid? Zeg van een gemeente als Hoogeveen? Zonder nu en wetenschappelijke analyse te willen doen, hierbij mijn opsomming:

  1. Toets een ontwikkeling, voorstel, motie of amendement in detail en gebruik daarbij het rechtvaardigheidsgevoel. Dat geld voor uitbreiding van regelgeving, budgetten of investeringen of voor intrekken van deze…dus zowel als men meer wil uitgeven, maar ook als men wil bezuinigen;
  2. Bescherm de ‘klokkenluider’ in jouw woonplaats en neem haar of hem serieus (minimaal één keer…);
  3. Zorg voor goede procedures, voor duidelijke verantwoordelijkheden en stel mensen ook verantwoordelijk als burgerrechten worden geschonden;
  4.  Zorg voor ruimte in gemeenteraad of fractie om het oneens te zijn;
  5. Organiseer zelfs in iedere (fractie-) debat iemand die een geheel andere stelling inneemt en deze verdedigd. Waardeer de luis in de pels en bescherm haar of hem;
  6. Heb oog voor de effecten op de individuele burger;
  7.  Zorg voor een (rijks-) commissie uitgaven;
  8. Tenslotte nodig mensen uit om aan jou en jouw fractie ‘de ongemakkelijke vraag’ te blijven stellen! 

Naschrift: wie is PO? 

Pieter Herman Omtzigt (Den Haag, 8 januari 1974) is een Nederlands politicus. Hij is namens het Christen-Democratisch Appèl (CDA) sinds 2003, met een korte onderbreking in 2010, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Omtzigt houdt zich in het parlement bezig met onder andere pensioenen, belastingen, het nieuwe zorgstelsel, vernieuwing van de sociale zekerheid en buitenlandse zaken. Omtzigt werd in 1974 geboren als een van een tweeling. Hij groeide op in Borne. Hij doorliep het gymnasium aan het R.K. Lyceum De Grundel in Hengelo. Van 1992 tot 1996 studeerde hij economie en statistiek aan de Universiteit van Exeter in Engeland en aan de Libera Università Internazionale degli Studi Sociali Guido Carli (LUISS) in Rome, Italië. Van 1991 tot 1993 was Omtzigt lid van het hoofdbestuur van CNV Jongeren. Na zijn studie deed Omtzigt promotieonderzoek aan het European University Institute in Florence. Hij promoveerde in december 2003 in de econometrie met een proefschrift getiteld Essays in Cointegration Analysis.