Afgelopen zaterdagmiddag (na wat appjes) toch maar naar de boekhandel gewandeld en voor het eerst een Volkskrant gekocht (zag later pas dat het artikel vrij verkrijgbaar was op volksrant.nl). Als de grote kranten al gaan schrijven over alles wat er mis is in het accountantsberoep dan moet ik dat toch echt even lezen. Ik heb na dat lezen echt de behoefte om te reageren. Kunnen we alle accountants over één kam scheren? Of is dit artikel voor slechts 6 kantoren?
Als u het artikel wilt lezen:
Examenfraude
Eerst dacht ik nog ‘wat is fraude’? Jarenlang heb ik plezier gehad van proeftentamens. Colleges volgen, uittreksel maken, uittreksel samenvatten en dan stuk of 10 proeftentamens maken. Zo bereide ik me voor tijdens de studie. Bij die proeftentamens had je natuurlijk ook de uitwerkingen voor handen zodat je ‘check yourself’ kon toepassen. En eerlijk is eerlijk ook bij de verplichte kennistoetsen[1] van NBA gaan we zo te werk. We kopen een voorbereidingscursus bij SRA of zo in, studeren op het examen, spreken of zelfs discussiëren over de vragen die gesteld worden en de antwoorden die we gegeven hebben of willen gaan geven. En ja, ik bel ook nog wel eens met een collega als ik ergens vastzit.
Ik heb van die toetsen veel geleerd en kennis afgestoft. Zelfs als docent, die toch graag vaktechniek bijhoudt, was het nuttig. Dat doel is dan bereikt? Een afrekencultuur met shaming (al dan niet intern) zie ik als redelijk onveilig en zorgt m.i. voor nog meer behoefte aan zekerheid dus vergroot de kans op fraude. Maar daar wilde ik het eigenlijk helemaal niet over hebben. In de Volkskrant ging men de diepte in qua oorzaken. Dat zorgt bij mij voor stijgende verwondering.
Michael Persson
Als ik me verwonder ga ik vaak eerst opzoek naar de bron. Schrijver van het artikel is Michael Persson. Hij is volgens zijn LinkedIn-profiel US-correspondent en werkt al bijna 22 jaar bij de Volkskrant. Een zeer ervaren journalist volgens mijn waarneming. Studeerde lucht- en ruimtevaart en ik zou dus zeggen dat je bij hem niet moet aan komen met de opmerking ‘dat is geen rocketscience’… Zijn ‘about’ geeft volgende weer: ‘Schrijft over de wereld van nu: van Barneveld tot Kherson. Van 2015 tot 2021 correspondent in de Verenigde Staten. Schreef daarover De Val van Amerika.’ Dus nergens enige link met accountancy of met economie? Kreeg uit het artikel ook niet echt mee wat zijn bronnen waren of hoe hij tot zijn conclusies is gekomen. Valt wel op dat in het artikel 2 personen de boventoon kunnen voeren. Pheijffer en Peij. Een bekend en door mij gewaardeerd kritisch hoogleraar. En de ander is een ‘voormalig partner van Big-4 kantoor die nu opleider is bij Governance University’. Aan het einde krijgen de woordvoerders van Deloitte, BDO, EY en Mazars de microfoon. Zij komen jammer genoeg met wel erg korte statements zou ik zeggen…? NBA wordt meer de mond gegund.
Toon van het artikel
De toon van het artikel is wel een beetje vervelend voor het beroep. Licht zuur over accountants. Die overigens boekhouders worden genoemd. Wat zeer terecht is, maar ook wel beetje denigrerend overkomt. En natuurlijk wordt professor Pheijffer ten tonele gevoerd. Ieder beroep heeft zo haar eigen criticasters. Die rol pakt collega Pheijffer graag op. Over kleine stapjes en nu met 7 mijlslaarzen weer achteruit lopen. Pheijffer werpt maar al te graag de eerste steen. Ik praat de actie van delen van antwoorden van kennistoets niet goed, maar is dan het hele beroep in kwaliteit met van die grote stappen achteruit gegaan? Dat haal ik niet uit het rapport van de kwartiermakers of andere onderzoekers zoals kwaliteitsonderzoekers van NBA of SRA. Natuurlijk zijn de wettelijke controles nu onder direct toezicht van AFM, maar daar hebben we alleen nog maar thema-onderzoeken van gezien. Daarop zou ik niet een algeheel kwaliteitsoordeel durven baseren. Wat me qua toon echter nog het meeste tegen valt is de vereenzelviging van accountants met het grootkapitaal. Letterlijke zin: ‘het is een fantastisch beroep voor wie van speurwerk houdt; niemand anders kan zo diep in de machine van het grootkapitaal kijken’. Of ‘zonder accountants zou ons kapitalistische systeem niet functioneren’. Begrijp dat Persson zich vooral richt op Big 4 + 2 kantoren, maar ik voel me helemaal niet thuis bij die kwalificatie ‘machine van grootkapitaal’. Klopt dat klanten van kleinere accountantskantoren vaak bovenmodaal verdienende aandeelhouders of bestuurders zijn. Maar klopt niet dat dit allemaal grootkapitaal is. Ik werk voor vereniging tot behoud van de Waddenzee (best actueel), een landschap, schuldhulpverleners, energiecoöperatie of een orkest. Dus helemaal geen grootkapitaal. Meestal zelfs organisaties met een maatschappelijke doel. Maar zelfs over de toon wil ik het eigenlijk niet over hebben. Wel over de oorzaken die Persson noemt. Die roepen vraagtekens bij me op. Dan de oorzaakanalyse.
Oorzaakanalyse
Ik som op basis van mijn waarneming de oorzaken die de auteur noemt op:
- Door onvoldoende concurrentie is geen noodzaak op kwaliteit te leveren;
- Onvoldoende kwaliteit bleek in juni uit steekproef van AFM
- MCA concludeert ‘enkele tientallen procenten aan onvoldoenden’
- Systeem van interne toetsen is zeer fraudegevoelig
- Prestatiekloof: ‘telkens terugkerende vaktechnische kwaliteitsgebreken leiden tot incidenten, die inbreuk maken op de integriteit’.
- Partnermodel zorgt voor focus op verdienmodel en dan kan integriteit in de knel komen
- Een kantoor is eigenlijk een fabriek (Pheijffer citeert dan J. Peters: ‘intensieve menshouderij’.)
- Partners moeten investeren, inkomen bestaat uit deel van de winst, doel is hoger winst want hoe hoger de winst hoe eerder je eruit kunt stappen
- Associates moeten zo veel mogelijk declarabele uren draaien. Minimaal 80%. Dat is 4 van elke 5 minuten. En dat geeft een permanente stresssituatie en dus geen tijd voor examens.
- Accountants moeten kennis hebben van veel zaken (crypto, IT, privacy, ethiek en ESG).
- Jonge accountants worden begrepen want zij werken maar liefst gemdiddeld 58 uur per week.
- Partners verdienen € 752.000
- Ouder partners hebben zucht naar winstmaximalisatie en geen belang bij langere termijninvesteringen want deze denken vooral aan hun eigen winstuitkering
- Partners houden zich niet aan de 20%-regel want zij hebben nog de zogenaamde individuele prestatieafhankelijke bonus.
- RvC’s zijn roepende in de woestijn
- Partnermodel moet op de kop omdat daardoor geen oog voor lange termijn, kwaliteit of welzijn is.
- Er is gebrek aan harde regulering (interpretatie van opmerking van Pheijffer)
- Accountants moeten meer voor de tuchtrechter gesleept worden (idem)
Overall constateer ik wel dat ook uit deze geïnterviewden geen concrete oplossingen komen. Misschien ligt de toekomst in handen van de expertgroep ‘toekomst van het accountantsberoep’….? Maar waar ik wel mee zit is het ‘over één kam scheren’……daarom ga ik in op de 18 oorzaken. \
Alles over één kam?
Ja, de 18 door mij uit het artikel geviste oorzaken zijn mijns inziens wel een duidelijk gevalletje van alles over één kam scheren. Natuurlijk zijn sommige van 18 punten deels overlappend, maar voor de duidelijkheid heb ik ze alle 18 genoemd. Ik ga ze even bij langs vanuit mijn perspectief[2]:
| Oorzaak volgens Volkskrant | Reactie |
| Door onvoldoende concurrentie is geen noodzaak op kwaliteit te leveren;
|
Wij ervaren volop concurrentie. Soms zelfs met bodemprijzen zodat daar juist druk op de kwaliteit door ontstaat. Zou dus wel eens andersom kunnen zijn. En daar zouden als kantoren goed naar moeten kijken…. |
| Onvoldoende kwaliteit bleek in juni uit steekproef van AFM
|
Dit was een steekproef. Wij mochten eerder meedoen aan thema-onderzoek en hadden geen bevindingen. Omvang steekproef 32 checks….hoeveel zijn |
| MCA concludeert ‘enkele tientallen procenten aan onvoldoenden’
|
Graag zou ik dergelijke opmerking ook geplaatst zien in context. Op hoeveel opdrachten in Nederland? |
| Systeem van interne toetsen is zeer fraudegevoelig
|
Je kunt er mee frauderen dat klopt. Maar kennis delen over de toets is dat fraude? Ik zie een grijs gebied. Graag duidelijkheid. |
| Prestatiekloof: ‘telkens terugkerende vaktechnische kwaliteitsgebreken leiden tot incidenten, die inbreuk maken op de integriteit’.
|
Kip of ei. Is er onvoldoende integriteit en daarom kwaliteitsgebreken of wordt daling integriteit door kwaliteitsgebreken veroorzaakt. Ik snap deze zin niet. Ik heb het beeld dat door vanaf 2011 door AFM geconstateerde kwaliteitsgebreken men juist volop aan de slag is gegaan. Mijn eigen cursussen zaten in die periode bomvol. |
| Partnermodel zorgt voor focus op verdienmodel en dan kan integriteit in de knel komen
|
Gelukkig staat er ‘kan komen’. Dit is natuurlijk ook gewoon een kwestie van mentaliteit, corrigerende krachten zoals inspraak van (senior) collega’s en inrichting van compliance en toezicht. En alle partners zijn niet geldgedreven. |
| Kantoor is eigenlijk een fabriek (Pheijffer citeert dan J. Peters: ‘intensieve menshouderij’.)
|
Die angst hadden wij ook en vanaf 2004 strijden wij tegen het principe van intensieve menshouderij, maar richten ons op persoonlijke en vaktechnische groei in goede sfeer. En al dan iet door arbeidsmarkt gemotiveerd: dat doen veel meer kantoren. Stolwijk. Alfa, Visser & Visser (#1 als goed werkgever) enzovoort. |
| Partners moeten investeren, inkomen bestaat uit deel van de winst, hoe hoger de winst hoe eerder je eruit kunt stappen
|
Er zijn ook kantoren met partnermodellen die haalbaar zijn. Daardoor dividenddruk niet zo groot is. En kantoor die intrede door nieuw partners heel licht hebben gemaakt. Wij zien dat ook bij advocaten e.a. Lage drempel zorgt overigens ook weer voor druk op dividendpolitiek. Dus dan is een evenwicht in het model handig. |
| Associates moeten zo veel mogelijk declarabele uren draaien. Minimaal 80%. Dat is 4 van elke 5 minuten. En dat geeft permanente stresssituatie en dus geen tijd voor examens.
|
Er zijn medewerkers die 90% productief zijn. De vraag is dan nog wel, wordt het ook uitgefactureerd….overigens is 80% ook 4 van de 5 dagen. Dus 1 dag mag je helemaal improductief zijn. Kom daar maar eens om bij een fabriek, een bouwbedrijf of schoonmaker? Kortom is dit echt zo erg? |
| Accountants moeten kennis hebben van veel zaken (crypto, IT, privacy, ethiek en ESG).
|
Dat maakt het vak juist leuk en daarom is een bepaalde omvang nodig. Je moet immers kennisvergaring verdelen over een redelijk team van accountants. Met onze > 15 RE/RA/AA’s lukt dat goed. |
| Jonge accountants worden begrepen want zij werken 58 uur per week.
|
Dat klopt m.i. helemaal niet bij de middelgrote kantoren. Bij ons staat een alert op +10% is 4 uur max overwerk per week. Is dat structureel gaan we naar de werkverdeling en/of planning kijken. En vervolgens naar werving of klantselectie. |
| Partners verdienen € 752.000
|
Gemiddelde over de MKB-markt ligt volgens mij op zo’n 150.000. Factor 6 lager. Wel 3,5 keer modaal! Dus adel verplicht. |
| Ouder partners hebben zucht naar winstmaximalisatie en geen belang bij langere termijninvesteringen want deze denken vooral aan hun eigen winstuitkering
|
Maar ik ken ook oudere partners (soms met goed extern pensioen) die de continuïteit van hun kantoor belangrijker vinden en die een bijzonder kantoor graag willen doorgeven. |
| Partners houden zich niet aan de 20%-regel want zij hebben nog de zogenaamde individuele prestatieafhankelijke bonus.
|
Ken die regeling niet. Wij hebben informeel de regel dat de meerwinst (boven begrote winst, die nodig is en/of gebruikt kan worden voor weerstand, investeringen en dividend) wordt besteed aan alle medewerkers. Soms cash, soms extra opleiding, soms uitstapje of extra ‘familie-budget’. |
| RvC zijn roepende in de woestijn
|
Daar zou eens onderzoek naar gedaan moeten worden. Als dat zo is zijn deze RvC-leden ook niet daadkrachtig…overigens heeft maar klein deel van de accountants een RvC. Dus dat heeft minder impact op de branche dan m.i. gewenst. Wij hebben dus maar een Raad van Advies ingesteld, maar dat is natuurlijk ook alleen maar een informele stok achter de deur. |
| Partnermodel moet op de kop omdat daardoor geen oog voor lange termijn, kwaliteit of welzijn is.
|
Zie eerder. Partners willen hun kantoor ook graag overdragen aan volgende generatie accountants. Partners zien belang van welzijn, vitaliteit en medewerkerstevredenheid ook echt wel in. Alternatief voor het partnermodel kent ook haar zwakten. Er is nog nergens echt een goed alternatief in praktijk gebracht. De medewerkersparticipaties van enkele kantoren zijn ook verkapte bonusregelingen zonder echte zeggenschap. Een accountantskantoor als coöperatie van medewerkers hebben we nog niet in praktijk gezien. Trouwens in veel partnermodellen zit bij de beoordelingen ook een element van ‘leveren van kwaliteit’. |
| Er is gebrek aan harde regulering (interpretatie van opmerking van Pheijffer)
|
Daarmee krijg je een ‘politiestaat’ binnen de accountancy. Intrinsieke motivatie werkt m.í. beter. En met belonen bereik je meer dan met straffen. Zeker als het om wervingskracht van het vak gaat. |
| Accountants moeten meer voor de tuchtrechter gesleept worden (idem)
|
Zie hierboven. Uitwassen moeten bestreden worden. Goede wil mag je ook rekening mee houden, immers niemand is zonder zonde… |
Oorzaak die wel klopt
Wat mijns inziens wel klopt is dat door blijvende vraag financial auditors en sterke groeiende vraag naar non-financial – en IT-auditors de druk op accountantsorganisaties toeneemt. Artikelen met bepaalde toon rondom de examens bij KPMG en vooral ook de oorzaakanalyse doet studenten (en hun stakeholders, vaak ouders, soms partners) fors achter de oren krabben. Van een journalist leerde ik ooit ‘nuance verkoopt niet’. Zou dat ook bij dit artikel spelen?
Overigens sluit ik me aan bij het statement van de NBA. Toegenomen verwachtingen in combinatie met personele krapte is een akelige mix. Specialiseren is goed, maar genuanceerde publiciteit en aandacht voor accountants die een positieve bijdrage aan het vak, aan de maatschappij, aan het welzijn van collega’s (naast een redelijk doch niet overdreven winst) willen leveren, zou goed zijn. Het accountants- en advies vak blijft een heel mooi vak. Zeker als je van speurwerk, maatschappelijke bijdragen en hulp aan ondernemers of organisaties houdt…zelfs als je in de machine van het groot – en klein kapitaal mag kijken.
Erik-Jan Kreuze
Om mijn reacties in perspectief te plaatsen hierbij kort mijn achtergrond:
- Partner Afier Accountants + Adviseurs te Tynaarlo (10 km zuidelijk van Groningen). Regionaal kwaliteitskantoor met bijna 80 medewerkers. Werken volgens motto ‘mensen voor cijfers’.
- Voorzitter SRA Controle-kring Noord, Voorzitter SRA IT-auditkring en lid SRA duurzaamheidskring. Lid van Norea-commissie ESG & IT.
- Docent diverse accountantsvakken sinds 2003 bij SRA, UvA, RUG, Nyenrode en Hanze Hogeschool. (niet gelijktijdig)
- Lid van Raad van Toezicht bij één onderwijsinstelling en één GGZ-instelling;
- Raadslid voor CDA tot 7 september 2023, commissielid CDA Statenfractie vanaf 30 mei 2023. Woordvoerder ‘klimaat & energie’.
[1] In dit kader vind ik het verwarrend dat Volkskrant op pag. 12 schrijft over fraude met e-learningtrainingen. Gaat het nu over de toetsen of over de e-learning?
[2] En dan durf ik zeker namens zo’n 100 SRA-kantoren te spreken
