Schuldvraag 

Nu en de komende maanden zal er nog vaak gesproken worden over ‘de schuldvraag’.  Daarom deze blog. Bedoelt om voorbereid te zijn op de vraag: hoeveel schuld wil Hoogeveen hebben….Dit een (slechte) woordgrap, maar misschien ook weer niet. Want we hebben ons voorgenomen om flink te investeren en als het mis gaat komt altijd de schuldvraag. Mijn stelling is ‘investeren moet, gezonde gemeentefinanciën ook’. Zoals zo vaak is het balanceren. De VNG zegt daarom ook: ‘De hoogte van een schuld is politieke keuze. Solide financieel beleid is politieke verantwoordelijkheid. Bij te hoge schuld vliegen (bij tegenslag, slecht weer scenario) gemeentefinanciën uit de bocht.’ 

Overigens heeft schuldvraag een dubbel betekenis. Het is de vraag hoeveel schulden mag een gemeente hebben (1)? Maar ook als het mis gaat met de grote investeringen waar ligt dan de schuldvraag (2)? We hoeven niet ver te zoeken om bij de bouw van een theater, zwembad of vergelijkbare projecten dossiers te vinden waarbij de wethouder zijn of haar politieke verantwoordelijkheid moest nemen. Natuurlijk is het dan interessant om te zien hoe dat gekomen is. Daarom zou iedereen die in dat fenomeen geïnteresseerd is aanraden om deze download eens te lezen. Het zou voor iedere (kandidaat-) wethouder verplichte kost moeten zijn. Kijk bijvoorbeeld op een dergelijk bericht: file:///C:/Users/EJ/Downloads/rapport-vallende-wethouder.pdf

Een wetenschappelijk rapport wat goed leesbaar is, een analyse op drie niveaus uitvoert en afgewogen adviezen geeft. Wat mij opviel was de hoeveelheid invloed op meso-niveau en de opmerking dat het belangrijk is dat er sprake is van: ‘een goede relatie van de wethouder met de raad heeft’. Het beoordelen van ‘de schuldvraag’ is dus niet vrij van subjectieve elementen….

Terug naar het eerste thema: ‘de schuldvraag is de vraag hoeveel schulden kan mijn gemeente verantwoordelijk hebben’.  Anders gesteld: ‘kan de gemeente met haar inkomen dergelijke schulden dragen’.  De parallel met het particulier kopen van een huis dringt zich op.  De economische crisis die net achter ons ligt zou dat als oorzaak hebben gehad: onzorgvuldig of te commercieel omgaan met investeringen.  Gemeentes moeten dus ook uitermate zorgvuldig zijn met hun financiën.  Dat hoef ik niet toe te lichten. Niet alleen is de invloed op gemeentelijke belasting voor de burger van belang, maar veel belangrijker is dat een slechte financiële positie direct invloed heeft op exploitatie EN investeringen. Dus investeringen gaan niet door, maar ook in de exploitatie kunnen we minder realiseren. Nu investeren betekent natuurlijk dat de rente & aflossing van de schuld drukken op toekomstig inkomen en/of toekomstige uitgaven. In Hoogeveen (gouden Hiemstra-regel) hanteren wij 1 mln. investeren is 10 jaar 100.000 minder ruimte in begroting (knappe rekenaar ziet 10 jaar kapitaalslasten). Dus heb je geen schulden…dan heb je meer ruimte voor lopende uitgaven.  Maar kun je nu minder realiseren, veelal in fysieke zin. Begrotingsbeslissingen zijn dus eigenlijk hele complexe besluiten.  Om het leven te vereenvoudigen heeft iemand (wie?) de nette schuldquote bedacht.

Netto schuldquote (NSQ)

Hoe hoger de schuld, hoe hoger de netto schuldquote. De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast van de medeoverheid ten opzichte van de eigen middelen en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie.

En de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen

Een hoge netto schuldquote hoeft op zichzelf geen probleem te zijn. Of dat het geval is valt niet direct af te leiden uit de netto schuldquote zelf, maar hangt af van meerdere factoren. Zo kan een hoge schuld worden veroorzaakt doordat er leningen zijn afgesloten en die gelden vervolgens worden doorgeleend aan bijvoorbeeld woningbouwcorporaties die op hun beurt weer jaarlijks aflossen. In dat geval hoeft een hoge schuld geen probleem te zijn. Om inzicht te verkrijgen in hoeverre er sprake is van doorlenen wordt de netto schuldquote zowel in- als exclusief doorgeleende gelden weergegeven (netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen).

Hoe staat Hoogeveen op dit punt er voor? Dat kun je voor Hoogeveen heel mooi bekijken op https://www.waarstaatjegemeente.nl/dashboard/Gemeentelijke-financiën/Netto-schuldquote-incl.-uitgeleende-gelden–345/

In bovenstaande grafiek ziet u dat Hoogeveen in 2016 net boven het landelijk gemiddelde zit. Hoogeveen heeft 60% en het gemiddelde over alle gemeenten is 56,3%. Als we vergelijken met alle Drentse gemeenten, dan zit Hoogeveen in 2016 net onder het Drentse gemiddelde. We moeten dan wel rekening houden met een percentage van Emmen van 93,2%. Of Assen met iets hogere quote van 65,7%. Of aan de andere kant een gemeente als de Wolden met een NSQ van 1,3%. Zeg maar geen schulden….We vergelijken ons ook graag met Smallingerland (Drachten) en Hardenberg. Deze hebben respectievelijk 49,6% en 92% aan NSQ. Ook heb ik Hoogeveen vergeleken met de ‘economische regio Zwolle’. Die hebben gezamenlijk een NSQ van 49,8%. Daarbinnen speelt de stad Zwolle een grote rol en die hebben juiste weer een hogere NSQ van 67,2%. Kortom er een wereld aan verschillen tussen gemeenten. Kijkt u zelf maar eens rond: https://www.waarstaatjegemeente.nl/dashboard/Gemeentelijke-financiën/

Belangrijk is dat in bovenstaande figuur (gebaseerd op de cijfers in de jaarrekening van de gemeente Hoogeveen) sprake is van een dalende lijn. En dat wij ruimschoots onder de norm ‘wat de VNG een hanteerbare schuld vind’. Namelijk een NSQ onder de 100% is hanteerbaar. De VNG als promotor van de NSQ en andere hulpmiddelen roept echter ook steeds: ‘hoe lager de NSQ, hoe beter het is’.  Dat is wel gemakkelijk. We moeten in dat verband wel kijken naar een mandje van controlemiddelen:

De financiële schijf van vijf.

Hierin zitten 5 criteria:

1. Zo laag mogelijk NSQ;
2. Zo hoog mogelijke ruimte in structurele exploitatie;
3. Zo hoog mogelijk solvabiliteitspercentage;
4. Zo laag mogelijk percentage grondexploitatie (minder grond te verkopen)
5. Zo laag mogelijk percentage ‘belastingcapaciteit’

Deze zijn de laatste jaarrekening van de gemeente allemaal keurig behandeld. Een serieus raadslid zou dus in ieder geval van deze pagina’s kennis moeten nemen. In de 2017 jaarrekening is dat pagina 164 en verder.

Ad 1. Hebben we al behandeld.

Ad 2. De verhouding structurele baten versus structurele lasten. Dit ziet er in 2017 niet goed uit. Een saldo van – 3,8 mln. (pagina 166). Het was + 6,6 mln

Ad 3. Dit bewaken we in Hoogeveen vrij scherp omdat we vlak tegen de afgesproken grens aan zitten.

Ad 4. Behandeld in jaarrekening is 8,8%. Zegt u dit voldoende?

Ad 5.. Hoogeveen gaat van 89% van landelijk naar 91% van landelijk. De verhouding verandert licht. We zien ook dat we qua woonlasten in Drenthe (pag 160) zijn gezakt naar de 5^de plaats. En dat terwijl wel graag top 3 wilden zijn.

Maar in de jaarrekening van de gemeente Hoogeveen staan geen vergelijkingen. We zouden dus wat verder moeten kijken. Daarvoor (niet helemaal actueel) heb ik vergelijk gekozen met middelgrote steden in Nederland’. We krijgen dan deze vergelijking (bron ‘waarstaatjegemeente.nl’):

Kortom als we de financieel schijf van 5 d’r op los laten via ‘waarstaatjegemeente’ dan komt Hoogeveen er goed van af. Belangrijk is wel om de solvabiliteit te verbeteren. En ja, daar spelen schulden en resultaten een grote rol in. Een verlies van 2,5 mln doet dit percentage geen goed. En toename van de schulden ook niet. Wat in de balans 2017 opvalt is de toename van lang lopende schulden met 2%, maar voor de kort lopende schulden nemen met 22% toe. De overige korte lopende schulden nemen van 7 mln toe tot 11 mln. Dit zijn de crediteuren (10,970 mln) van de gemeente. Toename van 4,8 mln. Dat is 44%. Wij accountants noemen dat ‘balansmanagement’ of hier zouden dat wellicht het ontbreken van balansmanagement kunnen noemen….

Kortom Hoogeveen heeft in 2016 een redelijke tot goede ‘financiële schijf van 5’.

Garantstellingen zitten nog niet in de jaarrekening

Let op, als we aan de slag zijn met de cijfers van de jaarrekening dan zitten daar de ‘garantstellingen’ voor ijsbaanleningen nog niet in. We moeten dus vooral ook vooruitkijken als het gaat om onze financiën.

Scenarioplanning

Dit vooruitkijken noemen we ook we scenarioplanning. De jaarrekening 2017 geeft ons wel inzage in de toekomst. Ik raad  u aan om de risicoparagraaf eens goed te lezen. Als u dat vertaald naar een ‘slecht weer scenario’ dan weet u welke risico’s uw gemeente neemt.  En laten we wel wezen. Risico’s nemen hoort bij het leven en is voor iedereen anders. Ook voor ieder raadslid. Daar speelt ook een grote rol wat je gewend bent aan risico’s of anders gezegd, hoe kijk je tegen de trackrecord van de gemeente aan als het gaat om ‘omgaan met risico’s’ en hoe vertaal je dat naar de toekomst. Belangrijke criteria zouden daarbij moeten zijn:

1. Zijn bestuurders niet verblind door ‘bewijsdrang’
2. Worden bestuurders bijgestaan door capabele en (in mind) onafhankelijke ambtenaren
3. Willen ambtenaren geen ‘statement’ maken.
4. Is er sprake van zichtbare ‘contra-argumentatie’ (in gewoon Nederlands heeft iedereen erop kunnen schieten die wat te schieten heeft en is daarbij het ‘plan’ niet ten onder gegaan).
5. Wat maakt dit plan echt anders dan vergelijkbare plannen in gemeentelijke Nederland die ten onder zijn gegaan (hebben we de lessen geleerd van andere gemeenten).

En kan dit ook allemaal aantoonbaar zichtbaar gemaakt worden? Een leuke uitdaging. Veel minder financieel als je denkt.  Maar er is wel een wat meer cijfermatig alternatief voor de toekomstige scenario’s: de financiële stresstest.  Graag houdt ik daarom een pleidooi voor het toepassen van dit instrument op onze plannen….

Pleidooi voor ‘stresstest’

Ook straks zou, voorafgaande aan grote investeringen, een stresstest gehouden kunnen worden. De VNG noemt dit en financiële houdbaarheidstest.  Hierbij kun je de situatie aan het einde van een jaar of na doorvoeren van een investering (-en).  Deze houdbaarheidstest wordt ook door VNG aanbevolen.  Lees maar eens wat de heren Schilder en Bouwmeester hebben geschreven in magazine TPC:

https://www.thinkpublic.eu/actueel/financiele-houdbaarheidstest-inzicht-in-ontwikkeling-lange-termijn-financile-positie-van-uw-gemeente/