Verhaal van de eierkist 

De oorlog is dichtbij, ook in 2016.

In november 2005 kochten wij de woning ‘Van Limburg Stirumstraat 34’. Later omgedoopt tot ‘Rien sans Dieu’. Bij de bezichtiging met wijlen Jan Fidom viel me een tweetal zaken op:  in iedere kamer hing een bidprent van de (gekruisigde) Jezus en in de kelder stond een oude kist. Om dat eerste zei ik tegen Anita: we moeten het huis kopen, de Heer is in iedere kamer aanwezig. Maar de kist hield ons ook lang bezig. Daarom wilde ik het verhaal van de eierkist vertellen aan de oudere kinderen van de scholen. Mooie van deze gedachte was: oorlog is niet ver weg. Het is als je goed kijkt nog altijd in onze directe omgeving aanwezig. In de monumenten, maar ook de gebouwen van Hoogeveen. Gewone woningen, waar nu gewone mensen wonen, zijn huizen van weggevoerde Joden geweest.  En als je de lijn doortrekt naar kinderen en mensen in kampen. Op de vlucht voor oorlog. De mensen die een veilige toekomst willen voor hun kinderen. Die vluchten uit Iran, Irak en zeker ook Syrië wonen aan de Duymaer van Twistweg te Hoogeveen. Ruim 1100 zitten op een gepakt in een oude gevangenis. Op de Juliana hadden ze twee jongetjes uit Syrië op school zitten. Kinderen in de Fontein kenden diverse asielzoekers die bij hen in de kerken kwamen. De oorlog is ook voor onze kinderen dichtbij.

Ik vraag u als lezer, weet u meer van deze geschiedenis dan hetgeen ik hieronder heb beschreven, wilt u dan via deze site contact met mij opnemen zodat ik het verhaal kan aanpassen of uitbreiden.

Met gebruikmaking van het lespakket van Princessendag en Warchild heb ik een eigen lespakketje gemaakt. Eigenwijs, ja, maar vooral om het persoonlijk te maken. Het verhaal begint dan ook in 2006. In het koopcontract heb ik onder artikel 34 laten opnemen dat de eierkist onlosmakelijk met dit huis verbonden is. Ik zal proberen de rode draad van de kist vanaf 1901 tot 2016 duidelijk te maken en de hoofdrolspelers te beschrijven.

1901

De Fa Wijnberg en de Lange, later Wijnberg en Lange NV bestaat al heel lang. Het is begonnen, in het rijke Joodse leven van Nederland, met een Matzebakkerij. Later is het een (kosjere) eierhandel geworden. In de hoogtijdagen verkochten ze 20 miljoen eieren per week. Vooral veel voor de export, onder anderen naar Engeland. Het bedrijf heeft ook voor 1901 bestaan, want volgens M. Wijnberg in 1963 bestond het bedrijf toen al ruim 100 jaar. Eerst als Sal. Ph. Wijnberg & Zn. Later door de zoon van Salomon Wijnberg is voortgezet en uiteindelijk door Samuel Wijnberg. De man die we verder zullen volgen. Ook de de heer de Lange was een Jood, maar vertrok naar Assen om ook daar o.a. chazzan te zijn. Chazzan is een voorzanger van het Joodse gebed.

Grootvader Salomon overlijdt in 1904 toen 83 jaar oud. Zoon Samuel Wijnberg wordt in Hoogeveen in 1864 geboren. Hij trouwde op Frederika Bertha Polak en zij krijgen 2 kinderen. In 1900 Salomon Wijnberg jr. en in 1903 een dochter Estella. Salomon wordt geboren op 26 augustus 1900 ‘bij de Huizen’ dus ook te Hoogeveen. Hij overlijdt in 1984. Ver na de oorlog.

1922

Bijzonder is de geschiedenis van Samuel Wijnberg (zie foto) en zijn raadslidmaatschap. Bij de verkiezingen in 1922 had hij 66 voorkeurstemmen gehad. Niet genoeg om in de raad te komen, maar door het overlijden van 3 raadsleden moesten vervangers worden aangesteld. De heer L. Schelhaas kwam voor de overleden raadslid Eikelboom. De heer Kikkert voor de overleden H. Guichelaar en op de plaats van de op 29 januari overleden Uiterwijk zou in principe Samuel Wijnberg (5^e op de lijst) komen. Echter de kiescommissie benoemde de op de 3^e plaats opgenomen H. Botter omdat me geen rekening hield met het fenomeen voorkeurstemmen. Uiteindelijk werd door een beroep bij de Kroon door de heren Frederiks en Schelhaas (de jongste raadsleden,respectievelijk SDAP en ARP), Samuel Wijnberg toch als raadslid benoemd. Dankzij de voorkeurstemmen was hij raadslid vanaf 9 december 1922 als enige voor de vrije democratische bond op de leeftijd van 58 jaar. De nieuwe kieswet heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Frederiks was na invoering van de nieuwe kieswet in 1919 degene die als eerste namens de SDAP in de raad is gekomen. Verder was de raad vooral Anti-Revolutionairen en Christelijke Historische unionisten (samen 10 van de 17 zetels). Samuel is dus enig raadslid voor de de vrije democratische bond. Een links-liberale partij.

1939

We weten dat Salomon Wijnberg (ook wel S. Wijnberg Jr.) in 1984 in de Verenigde Staten van Amerika is overleden. Hij is volgens het Joods Biografisch woordenboek in 1939 naar de USA vertrokken. Hij was toen in de bloei van zijn leven: 39 jaar oud. Zijn vader Samuel was in 1939 al 75 jaar. Dus ruimschoots met pensioen… De functie van Salomon was op dat moment firmant van ‘Wijnberg en Lange’.  Maar later staat er bij zijn naam ‘registeraccountant’. Het is duidelijk dat in 1939 de firma Wijnberg en de Lange wordt verkocht aan de heer Gerard Ph. M. Mustert uit West-Nederland (historische kring Hoogeveen schrijft Alphen aan de Rijn). Feitelijk koopt de N.V. Mustert Eierhandel en Conserveerinrichtingen uit Delft de Hoogeveense eierhandel. Zoon Gerard zet in Hoogeveen dit bedrijf voort. G. Ph. M. Mustert had zelf ook een eierhandel aan het Rietveld 151a te Delft. Salomon gaat zijn geluk zoeken aan de andere kant van de wereld. Zijn vader en moeder, zuster Estella blijven achter in Hoogeveen. Estella is in 1927 getrouwd met Leon van Leeuwen.

1940

Het verhaal gaat dat ook de oude Samuel Wijnberg en zijn vrouw Frederika naar de USA zouden vertrekken en dat zij in mei 1940 zouden zijn ingescheept in de Statendam op de kop van zuid te Rotterdam. Weg uit het Europa maar haar toenemende Jodenhaat. Bekend is wel dat de Statendam in mei 1940 het zwaar te verduren kreeg en niet meer uitgevaren is.

1942

In september 1942 valt bij alle Joodse families een oproep om zich op 2 oktober te melden bij Café Centrum te melden op de mat. De Rabbijn Philipson blijft geloven in ‘te werkstelling’ in Oost-Europa. Zo worden in de avond van 2 oktober 1942 alle Joden uit Hoogeveen door onze ‘eigen’ politie, met volledige medewerking van de burgemeester (alle adressen waren keurig door het raadhuis aan de Duitsers gemeld) op de trein naar Westerbork gezet. Ook de oude Samuel Wijnberg wordt met zijn vrouw en natuurlijk het gezin van dochter Estella op de trein gezet. In april 1943 zal gemeld worden dat Drenthe Judenfrei gemaakt is.

Lang zijn deze Hoogeveners niet in Westerbork geweest. Samuel en Frederika komen op 12 oktober 1942 aan in Auschwitz en worden net als alle oude mensen, die niet meer kunnen werken, direct na aankomst vergast.  Estella en Leon zijn langer in Westerbork. Ze gaan op transport met 1 van de 19 transport naar Sobibor in juni en juli 1943. Op 9 juli 1943 worden ze in Sobibor vermoord.

1956

In dit jaar laat G.Ph.M. Mustert aan de Van Limburg Stirumstraat 34 een woning voor zijn gezin bouwen. Het huis heeft 8 slaapkamers zodat alle kinderen Mustert hun eigen kamer kunnen krijgen.

1999

In 1999 overlijd Gerard Ph. M. Mustert en wordt de dan ‘slapende’ onderneming Wijnberg & de Lange NV opgeheven.

2006 – 2016

Op 8 april 2006 komt de familie Kreuze-Leijssenaar wonen in het huis van de familie Mustert. En dopen het huis ‘Rien sans Dieu’. Zo is de heer van de binnenkamers naar de voorgevel verhuist. En zo komt de eierkist in handen van de familie Kreuze en gaat deze eind april 2016 op tournee langs diverse basisscholen in Hoogeveen. Een verhaal vertelt door een registeraccountant die met voorkeursstemmen in 2014 in de gemeenteraad is gekomen. Overeenkomsten in de dit verhaal zijn er te vinden…dat is toch wel bijzonder.

Ik moest daar aan denken toen ik op vrijdag 15 april getuige was bij de ingebruikname van de glazenstolp over de ‘commandantswoning’ in Kamp Westerbork. Wat waren de gedachten die de familie Wijnberg had toen ze begin oktober 1942 met de trein langs dit gebouw reden. De ingebruikname vond plaats middels een voordracht van een briefwisseling tussen twee compagnons in de jaren dertig van de vorige eeuw. Een compagnon woonde weer in Beieren (en werd beïnvloed door de nazi’s) en één was in Californië gebleven. De laatste was een Jood die machteloos was. Zou dat gevoel ook bestaan bij Salomon Wijnberg Jr.? Zou ik dat ooit te weten komen?