Vervolg ‘regen in de drup’ (II) 

Accountantsberoep is bezig met invoeren van de maatregelen van ‘in publiek belang’. In mijn blog ‘van regen in de drup’ schreef ik d’r al eerder een blog over. Een blog met een azijnluchtje. Klopt ik zag er wel een beetje tegen op. Kost me al genoeg moeite om aan NVAK, NVCOS, RJ, IFRS en alle praktijk handreikingen te voldoen.

In deze blog ga ik op een rij zetten welke impact heeft ‘in publiek belang, niet-oob’ op een kantoortje als Afier. Een clubje dat echt haar best doet om het accountantswerk naar eer en geweten te doen. Waar niet gemarchandeerd wordt met cijfers.  Het recent uitgevoerde NBA-kwaliteitsonderzoek heeft dat nog eens weer uitgewezen: 7 jaarrekeningen, geen enkele (materiële) fout in deze documenten.

Deze week met college Ben naar een nieuwe klant geweest. Een groot schetsboek mee. CFO en controller keken vreemd op. We gingen proberen een redelijk complexe klant (8 opbrengstenstromen) in kaart te brengen. Het was een zeer inspirerende ochtend, waarbij we al schetsend toch als 4 major improvements ontdekten. En dat terwijl een big4 kantoor een zeer magere management letter schreef (op de auto pilot zo zei de CFO) en een goedkeurende verklaring gaf.  In het licht van publiek belang denk ik dan niet vreemd dat we zoveel over ons heen krijgen. We hebben als beroep veel te veel ingezet op ‘grow or go’ (om kostprijsredenen?). Daarmee is veel ervaring verloren gegaan. Wij krijgen wel eens de vraag als we met 2 RA’s naar een offertegesprek gaan: ja, maar wie komt hier dan het werk doen? Met wie krijgen we dan echt mee te maken? Hoe lang is hij/zij afgestudeerd? Nee. Wij doen deze opdracht zelf met hulp van Ben of Durk. ‘Kan dat dan uit’ zie je de klant denken. Ook zij zijn geconditioneerd: er komt een controleleider die in het einde van de studie is (en hoopt op een mooie promotie naar een middelgroot MKB-bedrijf met meer zeggenschap en vrijheid, geen urenregistratie) een paar uur. Deze neemt een ‘gevorderd assistent mee’. Mogelijk bijgestaan door één of twee stagiaires. HBO of WO-studenten die <  € 1000 per maand verdienen. En deze gaan herhalingsvragen stellen. Leve ons verdienmodel.  Overigens is het bij ons met al die RA’s ook opletten geblazen. Zo’n model zorgt namelijk weer voor grote aanwas. Onze nieuwe college Arjen zit ook in no time vol met nieuwe projecten. Onder die tijdsdruk loop je ook risico’s. Dit jaar onze controlepraktijk met 20% zien groeien. Dit hele betoog wil zeggen: leve meer regels, maar het gaat om kennis en ervaring. Dat in combinatie met liefde voor je vak. Accountancy is voor ons een vak en niet een tussenstap naar een mooiere baan. Om met Fouk te spreken: wel een stap naar een mooiere wereld. Maar dan komen we op een ander onderwerp.

Zonder een feuilleton te willen schrijven wil ik in deze blog doorgaan op mijn blog ‘van de regen in de drup of staat de tent onder water’.  Die blog was geen noodkreet of wanhoopskreet, maar wel een blog die de worsteling van de serieuze kleine accountantskantoren zichtbaar maakte.  In al die jaren accountancy en commissariaten is voor mij namelijk de rode draad: de ‘menselijke maat’.  Ik heb een allergie voor groot, groter, grootst. Voor wie? De CEO? Vaak zien we wel dat deze drive fusies en overnames stimuleert, maar dat de CEO uiteindelijk ook van het strijdtoneel ook moet verdwijnen. Dan zal het voor de klant zijn? Of voor de toezichthouder. Iets dergelijks heb ik natuurlijk gezien bij de Univé-organisatie. De heer D. van de DNB kan mijn betogen rondom proportioneel toezicht nog wel herinneren. Waar werkt deze heer nu? Precies, bij Univé….

Good governance zou niet meer kunnen bij een kleine organisatie? Onvoldoende capaciteit voor goede controller of een goede risk officer. Daarom eerst maar een fusie en dan kunnen iemand van AFM, DNB of een groot (accountants- of advocaten) kantoor aanstellen. Afgelopen week moest ik voor mijn hybride bolide een nieuwe verzekering afsluiten. Ik moest zelfs 20 minuten wachten en werd van afdeling naar afdeling doorverbonden. Bij mijn eigen Univé. Vroeger kenden ze mij, wisten welke auto ik had en hadden misschien zelfs de nieuwe auto al gezien. Ik belde meldcode door en kon weer rijden. Nu rij ik 3 weken in voorlopige dekking. Groot, Groter, grootst? Een zelfde beweging zie ik in de accountancy. AFM vraag kwaliteitsverbetering. Kwaliteit die zichtbaar gemaakt moet worden door reviews, inspecties en controles op de controles. Veel wat we vroeger ‘papieren trajecten noemden’.  Uw jaarrekeningen kunnen in materiële zin helemaal goed zijn. Niet te veel winst of te weinig winst, geen fouten in de balansposten, maar toch kan een accountant dan een onvoldoende krijgen. Omdat er geen opdrachtbevestiging is (werken als 15 jaar voor dit bedrijf, altijd zeer tevreden, zie hier brief die we krijgen bij een kerstattentie vorige jaar – < € 50 hoor…-) of omdat de verklaring op 28^ste is uitgeprint en de OKB na het weekend op de 1^ste zijn bevindingen terugkoppelde en wij de zaken daarna op de post hebben gedaan.  Of omdat een accountant een handtekening zet terwijl voor hem of haar een andere RA alles heeft nagekeken. Mag niet, onvoldoende dossier. Dan roep je het als beroep wel over je zelf af. Grote stukken in de krant. 80-90% van de kantoren voldoet niet aan de controlerichtlijnen. Laten we in vredesnaam deze richtlijnen toepasbaar maken op zaken die er echt toe doen. Nu gaan we met ‘in publiek belang’ voor mijn gevoel een hele batterij aan maatregelen voor de publieke (op politieke) opinie van stal halen. Het rapport ademt mijns inziens die benadering. Bankiers en verzekeraars hebben de eed afgelegd. Zelf heb ik als commissaris van Univé ook voor die vraag gestaan: Zo waarlijk helpe mij God Almachtig. Ik kon het niet. Dus heb ik als enthousiast gelovig christen gezegd: dat beloof ik. Had ik toch al bij mijn aantreden als commissaris gedaan door reglement van toezicht te ondertekenen. Mijn God bij een dergelijke parade halen, dat kon ik niet. Hij heeft belangrijker zaken te doen!  Hij moet huilen over onthoofde christenen of kinderen die in de Middellandse zee dobberen, over oorlog en terrorisme in zijn naam. Mensen wat maken wij van de door God verkregen ruimte voor verantwoordelijkheid? In Nederland zijn we dan druk met een eed om ons werk goed te doen.  Je kunt wel merken dat ik deze blog rond kerst 2015 geschreven heb….lees mijn andere blogs maar eens over het Babak uit het Hoogeveense AZC…

Terug naar de harde realiteit. ‘In publiek belang’ is hier en moet worden ingevoerd. Ik was na mijn blog uitgenodigd om in het IJssel-Delta-center mee te praten. Ik zat aan een tafel met interessante collega-accountants. De voorzitter van SRA en zelfs enkele docenten LAC. Dat beloofde een mooi gesprek. En dat kwam er ook. Comply or explain bied mogelijkheden zo werd duidelijk. We hoeven niet aan alle regels van publiek belang te voldoen. Dat is een meevaller. Maar er blijven nog veel regels over. Voorzitter Roland gaf aan: wees blij met dit rapport. Daarmee is de druk op de MKB-kantoren minder groot en worden alleen die punten die voor hen relevant/uitvoerbaar zijn, opgelegd. Het was een halfvol/halfleeg gesprek. Ik was blij met zijn opmerking. Ik was immers al met mijn azijnlucht de meeting binnengestapt. Het zou dus allemaal meevallen.  Maar tussen MKB-kantoren en MKB-kantoren zit een groot verschil. Ik betoogde dat ook al in mijn eerste blog: in de commissie zaten kantoren met gemiddeld 377 medewerkers. Dat is meer dan 10 keer de grote van mijn kantoor.

Interessant in mijn groep was de stelling: ‘meer transparantie geeft meer twijfel over kwaliteit’ die bij ons aan de orde kwam. Ik ben zelf altijd een groot voorstander van openheid. Deze blog is daar een voorbeeld van. Ik heb inmiddels 3 transparantieverslagen gelezen. Van Deloitte, PWC en HLB van Daal en Partners. Die laatste vooral. Het komt in de buurt van de MKB-kantoren. En dan denk ik: dat kan ik ook. Dus kom maar op met dat Transparantieverslag. Kosten? 3 a 4 dagen in totaal. En dan nog afstemming in accountantsoverleg (2 a 3 uur per RA) en in de maatschapsvergadering. Kortom kost ons wel 40-50 uur a € 150 gemiddeld. Druk dat eens uit in % van de netto winst na belastingen bij kleine kantoren? En heeft het ook impact op de kwaliteitsbeleving? Ja en nee. Als je het opschrijft EN publiceert dan ga je wel harder lopen voor ook alle formele punten. Je wilt die 10 scoren en daarmee klanten (?) en stakeholders (banken?) overtuigen hoe goed je het accountantswerk aanpakt. Maar je hoeft het niet verplicht te publiceren. Dus 70-80% gaat het niet doen. Heeft het dan wel effect? Moeten we als goedwillende kantoren (ik wil best ‘in publiek belang’ toepassen) er dan ook wel zo veel geld instoppen? Zo probeer ik de punten uit ‘in publiek belang niet-oob’ langs te lopen:

Vetgedrukte nummers zijn door de commissie aangepast voor MKB-kantoren (de niet-oob-organisaties). Er zijn 9 OOB-vergunninghouders en tussen de 300-350 niet-oob-organisaties.

Opmerkingen bij bovenstaande schema

@1 Het probleem wat je hiermee kunt hebben is: missie, strategie en communicatie zijn papieren tijgers. Daar komen accountants wel uit. Maar een gedrag gericht op kwaliteit en publiek belang. Hoe graag ik dat ook wil, ik kan me d’r nog moeilijk iets bij voorstellen. Geen harde norm. En daarbij waar ligt de grens tussen professionele en private levenssfeer. Ik kan me zonder veel moeite voorbeelden bedenken van gedrag wat niet op kwaliteit en publiek belang gericht is, maar tot de private levenssfeer behoord. En daarbij voor de een is klassiek muziekstuk kwaliteit en voor een ander een piratenfestival.

@2 De discussie over ‘normen’ en ‘toetsingen’ word nog heviger. Ik ga er vanuit dat het vaststellen van het functioneren van zowel bestuur als equity partners die verantwoordelijk zijn voor de wettelijke controles gebeurd aan de hand van een overal (SRA?) vastgesteld normenkader. De partners die ‘tekortschieten’ zullen zijn met hand en tand verzetten. Hoe kan dit helpen om te komen tot een open en constructieve sfeer? Hoe gaat die doorwerken op de verhouding niet equity partners? Of Assurance – vs. Non-assurancepraktijk? Als we er vanuit gaan dat het kantoor de assessor zelf mag uitzoeken. Deze meer adviseur dan controleur mag zijn (critical friend) en voordat iets op de bestuurstafel komt er nog lang en intensief over gesproken kan worden. Dan is de impact op gedrag vooral defensief en op kosten hoog.

@3 is dit een vervroegde quotumregeling? Bij diversiteit stel ik me voor: autochtoon en allochtoon. Mannen en vrouwen. Jong (40-) en oud (40+). RA en AA. Jurist en econoom.  PKN, Katholiek en CGK of GKV gecombineerd met niet-gelovigen. Als ik van goede wil ben weet ik niet wat ik met deze normen moet. Als ik niet van goede wil ben, dan zal ik mijn huidige bestuur zo positioneren dat het divers genoeg lijkt te zijn. Dan zal dit geen impact hebben.

@4 het is vanuit de positieve gedachte een prima maatregel. Lastig punt zal wel het hoor- en wederhoor van de inspectie of OKB worden. We zullen nog veel meer als beroepsgroep werken aan formele juistheid van ons dossier. Of anders gezegd: we moeten de kwaliteitstoetser een stap voorblijven. Kan of wil deze de tekenende partner en zijn team niet begrijpen dan zal de sfeer ook hier weer defensief worden. Als jij dit niet goedkeurt kom je aan mijn salaris (verhoging). U weet net als ik dat wij accountants erg scherp zijn op onze beloning (in verhouding tot inspanning). Als ik zie wat toetsers nu aan reacties oproepen en tot welke discussies en urenbesteding de (afronding) van toetsingen leid? Dus zowel aan de voorkant als de achterkant gaat dit uren, budget kosten of declaratieverliezen opleveren. De kunst zal zijn:

• Hoe krijg je een positieve offensieve focus op kwaliteit
• Hoe houd je de verhouding in een team en tussen teams tussen koplopers en achterblijvers goed?
• Hoe houd je de verhouding tussen toetsers, inspecteurs en kwaliteitsafdeling en de mensen in het veld open, constructief en gezond. Vraagt dure krachten op toetsing e.d.

@5 kan iemand mij vertellen wat precies de criteria zijn t.a.v. ervaring binnen een op kwaliteit of beroepsontwikkeling gerichte functie? Ach, je kunt er nog 5 jaar over doen om te halen. Dus dat loopt wel los….

@6 In dit artikel staat dat er sprake moet zijn van verwijtbaar gedrag en het moet ten tijde van vertrek wel duidelijk zijn. Iedereen die een ‘onder druk geregisseerd’ vertrek heeft meegemaakt, weet dat het handig is dat er wat bad leaver elementen in de onderhandelingen kunnen worden ingebracht. Dus wie bepaalde wat verwijtbaar is? Genoemd voorbeeld ‘verkeerde verklaring waaruit maatschappelijke schade is ontstaan’ lijkt duidelijk. Maar roept weer nieuwe vragen op. Dus geen particuliere schade? Prognoseverklaring die tot rechtzaken over waarde bepaling van een bedrijf bij echtscheiding valt hier buiten. Staat soms wel prominent in de krant. Ruikt wel naar bad leaver….

Als iemand wil vertrekken bij een samenwerkingsverband dan zal het vast mode worden om een soort letter of representation te vragen dat er geen kwesties meer na gedragen kunnen worden c.q. ten tijde van het vertrek bekend zijn.

Allemaal voer voor juristen en toegenomen kans op rechtzaken.

@7 Het zal wel net als met het huurwaarde forfait komen tot een langzame uitfasering dit model. Immers via het goodwill model kan de focus komen te liggen op winst om vermogen en waarde te versterken. Raar eigenlijk. Bij ons klanten praten we altijd heel genuanceerd over goodwill. Dat definiëren we als het ‘toekomstig winstpotentieel  contant gemaakt’.  Niet of nauwelijks voldoen aan maatregelen van kwaliteit, cultuur etc. zou de waarde van een accountantskantoor fors onder druk kunnen zetten. Dus bij goede toepassing zou van het goodwillmodel ook een positieve prikkel kunnen uitgaan? We wachten het af. De commissie ‘in publiekbelang/niet-oob’ heeft in ieder geval prachtig voorzichtige teksten opgenomen. Als ‘in achtneming van redelijke termijnen’ en ‘passende overgangsregeling’. Veel ruimte voor politiek.

@8 In dit artikel zitten interessante objecten voor nader onderzoek. Waarom zouden we deze zaken juist in de verklaring opnemen. Zie bijvoorbeeld SOC2/SOC3 in de IT-audit. Dat zou veel handiger zijn. Uitgebreide beoordeling en verklaring en daarnaast een certificaat wat verwijst.

Interessant is ook hoe ver je moet gaan in het opschrijven van je werk. En hoe? Kan de lezer het jargon van de accountants een beetje volgen? In RvC’s zitten vaak (oudere…) RA’s en AA’s. Dat is dan haast noodzakelijk om e.e.a. te kunnen duiden.

Tenslotte vind ik de slotzin van de toelichting van de commissie erg interessant. Lees ik daar dat de gedoogde oordeelsonthouding ‘aan de kaak’ gesteld wordt? Alles voer voor nadere bestudering. Interessante stelling die veel impact kan hebben….

@9 De versoberde aanpak voor niet-oob moet dus nog worden opgesteld. Je kunt nu nog niets zeggen over kosten of impact. Maar in collegiale verhouding kan dit altijd prima….

@10 toch een kanttekening. We hebben ook in het niet-oob segment mensen nodig die zich in de ander (de ondernemer) kunnen verplaatsen. Die vertrouwenspersoon zijn en kunnen werken volgens (principe van Afier) ‘een vijand vlijt, vriend verteld te waarheid’. Dus in een goede verhouding werken met de opdrachtgever bied te mogelijkheid om ‘bij te sturen’ als hij of zij dreigt buiten de lijntjes te kleuren. Dus prima om dit in de opleiding op te nemen. Ook bij AA-non-assurance deel van de opleiding s.v.p.

Conclusie, nog van de regen in de drup?

Ik heb eerder het gevoel bij het rapport dat er sprake is van hoog ‘wie schrijft die blijft’-gehalte.  De commissie ‘in publiek belang/niet-oob’ heeft geprobeerd  de scherpe kantjes van het ‘oob-deel’ van het beroep af te halen. Daarbij was het signaal dat de extra aspecten die worden uitgestort op de kleine kantoren een lastige bijkomstigheid zijn.

Natuurlijk blijft de vraag: gaan we het verloren vertrouwen terugwinnen? Ik geloof meer in opleiding, voorbeeldrollen, saamhorigheid, de wil om voor het mooie vak te willen gaan, balans tussen hoofd (geld?) en het hart (vakman/vrouw willen zijn). Er is me bij dit rapport echt veel te veel onduidelijk. In bovenstaande schema staan 45 onderwerpen. Bij 22 daarvan heb ik moeten noteren: Mij niet (volledig) duidelijk. En dan moeten we ons eind 2016 over de voortgang gaan verantwoorden. Natuurlijk realiseer ik me wel dat vaagheid ook ruimte bied….comply or explain. Ik voorzien een hoop ‘explaining’ aan gaat komen.

En op het vlak van de extra kosten ben ik niet gerust gesteld:

• Monitoring
• Assessor
• Meer evaluaties, meer discussies
• Data-analyse
• Management letter en verklaring uitbreiden
• En dat als je niet tot de kwaliteitsrisico-partners behoord….lukt dat wel dan meer OKB, meer evaluatie, meer discussie.

Hebben deze maatregelen nu impact op kwaliteit? Controle is goed, vertrouwen beter? Ik proef toch wel een bijzondere sfeer in ons beroep, maar ook in onze kantoren. Ik zou daar psychologen of verandermanagers wel eens over willen horen. Beloning, promotie, vertrek, overplaatsing en uittreden (vroegtijdig of bij pensioenleeftijd) krijgen allemaal te maken met ‘kwaliteitsaspecten’.  Dit geeft m.i. ook een ongezonde druk op deze zaken. Daarnaast heb ik daar gemiddeld genomen twee problemen mee:

• Gaat het om materiële of formele zaken? Gaat mijn promotie niet door omdat ik een opdrachtbevestiging gemist heb. Hak ik een vinger per document bij het secretariaat d’r af?
• Kan het subjectieve aspecten worden vermeden? Is mijn grootste zorg ‘vriendschap’ met de kwaliteitscontroleur of mijn vak? En begrijpen we elkaar nog? Spreken we nog dezelfde taal?

Zijn kantoren met een NBA-B-toetsing of een SRA status 2 of 3 ook kantoren met een verhoogt kwaliteitsrisicoprofiel? Als dat het geval is, ontstaan er gouden tijden voor van Kempen, Rennes, Full Finance, Novigo, compliance-bureau en al deze vrienden….

Ik herhaal mijn oproep uit vorige blog: zet het accountancylab eens op ‘proportioneel toezicht’.  Wat is de impact van familiariteit op het corrigerend vermogen van de accountant. In het MKB-familiebedrijf geloof ik daar nog wel in….daar is men nog blij met de accountant, controlerend of niet. Hoewel ik de opmerking van de commissie onderschrijf dat je niet te veel soorten controleverklaringen  of controleproducten moet hebben, geloof ik er wel in dat voor middelgrote organisatie andere uitgangspunten zouden moeten gelden. De karakteristiek van deze bedrijven en instellingen vraagt maatwerk in AOIB, controle, goverance, audit dus ook in audit-kwaliteitsbewaking en/of – toezicht.

Ik blijf hoopvol voor ons mooie beroep. Die 45 extra maatregelen mogen de pret niet drukken. Dat gebeurd pas als je een tik over de vingers krijgt op basis van formele, subjectieve kwaliteitsonderzoeken….daarom zou ik toch graag meer duidelijkheid willen en vraag ik me af met zo veel ruimte in de richtlijnen, wie gaat er wel echt wat van proberen te maken. Wie wil het beste jongentje van de klas zijn…en kan daar zijn businessmodel/winstgevend voldoende mee op peil houden?

Ik eindig in de overtuiging dat nogmaals, de accountancy een prachtig vak is, wat net als bij de rest van onze maatschappij om moet gaan met meer regels om problemen te voorkomen. Of het nu werkt of niet. Het is een (politieke) realiteit. Tanden d’r in….prachtig beest, zo’n paarse krokodil.