Waarom PVV? 

Dit is een blog waarmee ik (als actieve CDA-er) ruim maand later mijn gedachten rondom PVV-uitslag van de TK-verkiezingen op een rij probeer te krijgen. Vooral zoek ik antwoord op de vraag ‘waarom is 1/3 van Hoogeveen voor de PVV’? Ik analyseerde alle stembureaus en vergeleek met www.allecijfers.nl.  Ik luisterde tientallen podcasts en las veel artikelen uit m.n. DvhN, FD, Trouw en ND.

Inleiding

Op 22 november 2023 stemden bijna 11 duizend Hoogeveners op de PVV. Ik wil niet schijnheilig doen, maar ik ben daar best ondersteboven van. Ik heb altijd moeite met de PVV gehad. Ik schreef daar toen als ‘politiek CDA-leider van Hoogeveen’ in 2021 al over. PVV eng? – Kreuzeman. Om hun weinig democratische structuur, hun denkbeelden en zeker om het morrelen aan zaken als art 23 van de GW. Maar nu de PVV enorm groot geworden is in Hoogeveen wil ik d’r nog eens extra naar kijken. Zeker omdat ik diverse mensen mocht ontmoeten die ook openlijk zeiden ‘ik stemde PVV’. Actieve en betrokken Christenen zitten daar ook onder. Waarom?

PVV in cijfers dichtbij

PVV had bij de vorige TK-verkiezingen in 2021 16,4% en was daarmee destijds na de VVD de 2^de partij in Hoogeveen  Bijzonder dat de PVV in de PS-verkiezingen van (geheel) Drenthe in maart 2023 daalde van 7.3% (PS-verkiezingen in 2019) naar 5,2% (2023). De opkomst van de BBB zorgde voor terugval van de Drentse PVV. In Hoogeveen lag ook in maart dat percentage wel anders. PVV haalde op 15 maart 2023 (maar) 6,8% van de stemmen. Heel ver achter de BBB met zo’n 35% van de stemmen. Zelfs achter CDA (8,6%) en CU (6,9%).  Hoe anders is dat 8 maanden later.  Met 10.997 stemmen (volgens officieel stembiljet van gemeente Hoogeveen) heeft de PVV in Hoogeveen ruim 32% van de stemmen binnengehaald. Maar liefst 1/3 van de Hoogeveners is bereid geweest om op Geert Wilder te stemmen. Je moet weten dat van de 10.997 maar liefst 10.080 op Geert zelf stemden. Dat is 92%. Ter vergelijk een populaire CDA-er als Henri Bontenbal krijgt toch maar 74% van de CDA-stemmen.

De PVV is volgens mijn waarneming o.b.v. officiële stembiljetten op www.hoogeveen.nl) vooral groot in de wijken met mindere sociaal economische status, ook welde wijken met lager gemiddeld inkomen (zoals Hoogeveen-Zuid en Krakeel) en lager woningwaarde of de wijken/dorpen met een duidelijke protesthistorie (Veendorpen):

1. DES-gebouw 50% Zuid, omgeving Robaardstraaat, Jan van der Veenstraat e.o. ook wel Tuindorp-Zuid
2. Open deur 47% Elim
3. ’t Anker 43% Hollandscheveld
4. Zuiderbreedte 40% Zuid, Bloemenbuurt e.o.
5. NNCZ Beatrix 39% Hollandscheveld
6. Magneet-2 38% Krakeel, omgeving Grote Beer
7. Knooppunt 36% Centrum, Verzetsheldenbuurt
8. Goede Herderkerk 36% Zuid, ook bloemenbuurt
9. NNCZ Wolfsbos 36% Zuid, vogelbuurt
10. Magneet-1 36% Zuid, ook Grote Beer e.o.

Een stembureau als het Des-gebouw is dit keer dus voor 50% op de PVV uitgekomen. De oude PvdA (met GL) haalt er zelfs maar 6% van  de stemmen. Dat is overigens nog 3 zoveel als het CDA (met maar 2%). Als je het DES-gebouw nader analyseert dan is 50% PVV, maar ook 15% NSC en 6% BBB. Dus je zou kunnen zegge: proteststemmen tegen Rutte IV of ‘partijen die iets willen veranderen’ krijgen maar liefst 70% van alle stemmen…. Dat zegt iets over tegenstellingen in de samenleving. Het Des-gebouw ligt centraal in een arme wijk van Hoogeveen, Robaardstraat, Jan van der Veenstraat en andere ‘industriëlen van weleer’. Ook de straten achter Tamboerlaan zijn goedkope huurflats.  Dus rondom DES-gebouw zit men op of onder het gemiddelde Hoogeveense inkomen van € 26.000.  Omgekeerde is ook het geval. De PVV scoort het laagst in de ‘rijkere wijken’ van Hoogeveen. De top 10 van kleinste PVV-stem naar iets minder klein is:

1. 15% in Sporthal Trasselt
2. 20% NNCZ de Vecht (ook veel ouderen in flats en vrijstaande woningen)
3. 22% School Erflanden-1 (nieuwbouw)
4. 22% Weideblik (idem de Vecht, ook veel vrijstaande woningen)
5. 24% Erflanden-2 (ook nieuwbouw)
6. 25% de Wenning (groot aantal BBB-stemmen)
7. 25% Overschotje (zie ook oorzaak in grote omvang BBB)
8. 26% Vuurkorf (Buitengebied, goede score BBB)
9. 26% NNCZ de Kaap, binnenstad
10. 26% Raadhuis ook binnenstad

Uitstapje: de nummer 2 in Hoogeveen is NSC

NSC van Pieter Omtzigt komt vanuit 0 op 16,4% van de stemmen in Hoogeveen. Wie in Hoogeveen zijn kiezers zijn kunnen we niet zeggen. De top 10 van stembureaus voor NSC (van groot naar minder groot):

1. NNCZ de Vecht, 21%
2. NNCZ de Kaap, 20%
3. Kienholt, 20%
4. Trasselt, 20%
5. Schuthoek, 19%
6. De Cirkel, 19%
7. Raadhuis, 19%
8. Erflanden-2, 18%
9. Curiestraat, 18%
10. Weideblik, 18% en Erflanden-1, 18%

De NSC doet het niet zo goed in de dorpshuizen in Pesse, Hollandscheveld, Elim. Ook in Zuiderbreedte, Magneet, Maranatha en DES komt het minder uit de verf. In de dorpen zou dat de BBB-stemmer kunnen zijn en in de overige stembureaus toch ook vooral de stem op PVV.

Je zou uit de top-10 kunnen lezen dat NSC het goed doet in oudere stadsdelen (Kaap, Kienholt, Schuthoek, Raadhuis, Curiestraat). Maar ook in delen met hogere gemiddelde inkomens als Vecht, Erflanden-2 en Trasselt. Als we de wijken op gemiddelde leeftijd zouden scoren zien we ook de nodige wijken met bovengemiddelde vergrijzing. Vecht, Kaap en ook Weideblik staan midden in grijze wijken van Hoogeveen. Je kunt met zekerheid concluderen dat NSC vooral leeft in de kern Hoogeveen en minder in de buitengebieden. Ook is 100% duidelijk dat in de 36 stembureaus NSC altijd groter is dan CDA.

NSC met 16,4% en BBB met 8,2% zijn partijen die net als PVV flinke veranderingen willen na 13 jaar Rutte. Samen hebben ze dus bijna 57% van de stemmen weten te verkrijgen.

PVV standpunten / personen spelen geen rol

Na de verkiezingen zijn tientallen PVV-ers geïnterviewd. Daaruit blijkt een vrij gemakkelijk houding t.a.v. de standpunten in het verkiezingsprogramma van de PVV. Bij doorvragen kunnen de PVV-kiezers aangeven dat Geert toch zelf heeft aangeven dat hij de extreme standpunten (even?) in de koelkast kan zetten.  De volgende onderwerpen volgen uit het verkiezingsprogramma van de PVV. De meeste daarvan stuiten op problemen met de grondwet of EU-verdragen. Wie gaan de PVV-bankjes bezetten…met welke achtergrond?

Asielstop / PVV Verkiezingsprogramma, blz 7

“De PVV kiest wél voor Nederland en maakt een einde aan de discriminatie van Nederlanders. Wij zetten Nederlanders op 1! Dat kan alleen met substantiële maatregelen. Zoals het invoeren van een asielstop. We hebben ons maximum aan asielzoekers inmiddels ruimschoots bereikt. En echte vluchtelingen kunnen in veilige landen in de eigen regio worden opgevangen. Steenrijke landen als Koeweit, de Verenigde Arabische Emiraten, of Saoedi-Arabië hoeven nu niets te doen, omdat de verblijfsvergunningen in Nederland voor het oprapen liggen.”

Denaturalisatie / PVV Verkiezingsprogramma, blz 7

“Naast het indammen van de instroom moet de uitstroom van migranten juist worden vergroot. Illegalen moeten worden vastgezet of uitgezet. En criminelen worden – desnoods na denaturalisatie – gedwongen ons land uitgezet. Ook statushouders die doodleuk op vakantie gaan naar hun land van herkomst, waarover ze ons wijs hebben gemaakt dat ze er hun leven niet zeker zijn, verliezen hun verblijfsstatus en moeten vertrekken.”

Opt-out EU-regelgeving asiel en migratie / PVV Verkiezingsprogramma, blz 8

“De PVV laat op het falende vreemdelingenbeleid het gezonde verstand weer zegevieren. Hier hebben wij de beste ideeën voor, zoals een algehele asielstop. Want Nederland zit propvol. Eerder pleitten we al voor een opt-out op EU regelgeving, het strafbaar stellen van illegaliteit en het herinvoeren van nationale grensbewaking. Wij steunen, op weg naar de door ons beoogde en noodzakelijke asielstop, maatregelen die de instroom van asielzoekers en andere migranten fors zullen verminderen. ”

Opzeggen VN-Vluchtelingenverdrag / PVV Verkiezingsprogramma, blz 8

“De PVV wil voor u:

• Asielstop en algeheel restrictief immigratiebeleid
• Opt out EU-regelgeving asiel en migratie, opzeggen VN-Vluchtelingenverdrag

Arbeids- en studiemigranten / PVV Verkiezingsprogramma, blz 7

“Daarnaast moet Nederland de instroom van zowel arbeids- als studiemigranten fors worden beperkt. De PVV introduceert ook voor werknemers van binnen de EU weer de plicht tot het hebben van tewerkstellingsvergunningen. Hierdoor zal het aantal arbeidsmigranten zeer fors afnemen. En de studiemigratie leggen we aan banden door bacheloropleidingen alleen nog in het Nederlands te geven en het aantal buitenlandse studenten op masteropleidingen te maximeren.”

Grensbewaking / PVV Verkiezingsprogramma, blz 8

“De PVV wil voor u:

• …
• Opt out EU-regelgeving asiel en migratie, opzeggen VN-Vluchtelingenverdrag
• De Nederlandse grensbewaking wordt in ere hersteld, pushbacks van asielzoekers die uit onze veilige buurlanden Nederland in willen komen

Anti-Islamisering / PVV Verkiezingsprogramma, blz 8

“De PVV wil voor u:

• …
• Statushouders die op vakantie gaan naar hun land van herkomst raken onmiddellijk hun verblijfsvergunning kwijt
• Nederland is geen islamitisch land: geen islamitische scholen, korans en moskeeën
• We willen minder islam in Nederland en dat bereiken d.m.v. minder niet-westerse immigratie en de introductie van een algehele asielstop
• Verbod dubbele nationaliteit
• Verbod op het dragen van islamitische hoofddoekjes in overheidsgebouwen inclusief de Staten-Generaal

Geen sociale EU-bemoeienis / PVV Verkiezingsprogramma, blz 11

“De PVV wil voor u:

• …
• Geen onnodige extra regels en verplichtingen voor zzp’ers: betaalbaar vrijwillig verzekeren arbeidsongeschiktheid en pensioen
• Geen EU-bemoeienis met Nederlandse sociale zekerheid en arbeidsmarkt

Meer gevangenisstraf / PVV Verkiezingsprogramma, blz 14

“De PVV wil voor u:

• …
• Zero tolerance voor straattuig, waar nodig inzetten leger tegen straatterroristen
• Levenslange gevangenisstraf wordt weer echt levenslang
• Uitzetten van criminele vreemdelingen en misdadigers met een dubbele nationaliteit na denaturalisatie: verplichte remigratie criminelen
• …
• Jihad-sympathisanten preventief opsluiten via administratieve detentie

Einde kinderindoctrinatie / PVV Verkiezingsprogramma, blz 34

“De PVV wil voor u:

• Onderwijsveroudering in plaats van onderwijsvernieuwing
• Politieke neutraliteit van de leraren

Anti-EU-referendum / PVV Verkiezingsprogramma, blz 43:

“De Partij voor de Vrijheid kiest voor een soeverein Nederland. Een Nederland dat weer baas is over eigen geld, eigen grenzen en onze eigen regels maakt. Als soeverein land streven we naar sterke bilaterale en economische banden met andere landen. Deze intensieve samenwerking tussen landen behoeft geen politieke unie, zoals de EU, een instituut dat steeds meer macht naar zich toetrekt, belastinggeld opsoupeert en ons dictaten oplegt. De PVV wil bindend referendum over Nexit.”

Zijn er nog andere ‘moeilijke punten’?

• Terugdringen wachtlijsten in de jeugdzorg, is wel een gemakkelijk punt, kaan dit?
• Verbod op winstuitkering bij zorgbedrijven
• Stop de doorgeslagen betutteldrift. De overheid kan voorlichten, maar bepaalt niet of je rookt, drinkt en wat je eet. Geen suikertaks en geen vleestak
• Stoppen met het gasvrij maken van woningen …
• Geen verplichte warmtepomp, wie heeft het over verplichting?
• Stoppen met de miljarden verslindende reductie van CO2
• Terugtrekken uit het VN-Klimaatakkoord;
• Klimaatwet intrekken…bedrijfsleven wil graag lange termijn stabiliteit;
• Klimaatfonds schrappen, wel extra geld voor dijkverhoging en Ruimte voor de Rivier
• SDE++ en andere klimaatsubsidies schrappen
• Geen windturbines, geen zonneparken
• Gekozen burgemeester
• Invoering bindend referendum
• Afschaffen Eerste Kamer, poeh dat lijkt me 100% anders dan NSC…?
• Schrappen vliegtax
• Stop toestroom arbeidsmigranten: invoering tewerkstellings- vergunningen

Zijn er ook hele sociale, maar erg dure voorstellen?

• Verlaging BTW op boodschappen van 9% naar
• Verlagen energierekening (lagere belasting en btw)
• Verlagen sociale huren
• Verhogen wettelijk minimumloon
• Verhogen van de huurtoeslag
• Verlaging van de brandstofaccijnzen
• Verhoging ouderenkorting Handhaven IOAOW
• Afschaffen eigen risico, grote kosten waarvan niet duidelijk is wie het gaat betalen;
• Sociale huren verlagen
• Huurtoeslag verhogen

Uiteindelijk spelen verkiezingsprogramma’s wel een rol bij de formatie. Ook heeft Wilders door zijn ‘milder opstelling’ of ‘de ijskast-tactiek’ de inhoud naar de achtergrond doen verschuiven. Dat blijft bijzonder als je teruggaat naar het begin van deze verkiezingen. Het zou immers over meer inhoud moeten gaan…

Wie stemmen op PVV

Dit was in verleden makkelijk te bepalen. Ik deed ook een poging o.b.v. stembureaus, maar dat verklaard zelfs verschillen. Immers de PVV is in Hoogeveense stembureaus overal > 15% geworden. Dus zelfs in wijken met grote woningen, veel geld, goede banen etc. wordt gewoon door gemiddeld zo’n 1/5 op de PVV gestemd. Alleen financieel-economische motieven kunnen het dus niet zijn…..

Ook ik vraag me dus af wie de PVV-stemmers eigenlijk zijn en wat ze precies beweegt. Dilara Bilgic geeft aan dat daar al veel onderzoek naar is gedaan. We moeten de situatie niet simplificeren zeggen de deskundigen, want er zijn grote onderlinge verschillen tussen PVV-stemmers. Dat maakt het allemaal nog erger. Dan hebben bijvoorbeeld de Westlandse tuinders door de oppervlakkige media-aandacht niet begrepen dat Wilders Poolse arbeidsmigranten wil wegjagen, maar hadden de media tenminste allerlei andere PVV-stemmers kunnen bedienen waarom Wilders ook in hun geval toch geen goed idee is…?

Uit het het Nationaal Kiezersonderzoek  bleek wie de PVV-kiezer was: de praktisch opgeleide Nederlander meer dan hoogopgeleide of theoretisch geschoolde.  Van alle stemgerechtigden met een opleiding tot en met mbo 3 stemde 40 procent op de PVV. Ter vergelijking: van de stemgerechtigden met een universitair masterdiploma stemde 5 procent op de PVV.

In het Nationaal Kiezersonderzoek is ook gevraagd of mensen zichzelf als lid van de arbeidersklasse beschouwen. Binnen deze groep blijkt de PVV met 40 procent PVV-stemmers veruit de grootste partij. GroenLinks-PvdA kreeg hier maar 10 procent van de stemmen. In de middenklasse stemt ongeveer 25 procent PVV.

De stem op de PVV is kortom overal gestegen, maar de verschillen tussen opleidingsniveau en klasse blijven in stand. ‘Nog nooit stemde zo’n klein deel van de arbeidersklasse op GroenLinks/PvdA en SP’ samen, concluderen de onderzoekers.

Het zijn dus al lang geen Henk & Ingrid meer….

De nieuwe lichting PVV-kiezers is minder wantrouwend t.a.v. de overheid?

De nieuwe PVV-kiezers die er deze verkiezingen naast de traditionele PVV-kiezers bijkwamen staan iets minder wantrouwend tegenover instituties dan de kiezers die ook vorige verkiezingen PVV stemden. De nieuwe PVV-kiezer heeft in politie, leger en grote bedrijven evenveel vertrouwen als het Nederlandse gemiddelde. Dat van de traditionele PVV-kiezer is veel lager.

Het traditioneel zeer lage vertrouwen van de trouwe PVV-kiezer in de regering en de Tweede Kamer is na de verkiezingsuitslag van 2023 bovendien meteen toegenomen. Ook de tevredenheid met het functioneren van de democratie is verbeterd: PVV-kiezers hebben nu bijna evenveel vertrouwen in de democratie als die van veel gevestigde partijen.

Zo’n stijging in vertrouwen bij de winnaars van de verkiezing komt vaker voor (het ‘winnaarseffect’), maar de onderzoekers noemen het toch opvallend dat het nu ook zo blijkt te werken voor een kiezersgroep waar het vertrouwen zo laag was als onder de PVV-kiezer.

Onder kiezers van linkse partijen is het vertrouwen in de meeste gevallen voor en na de verkiezingen ondanks de tegenvallende resultaten gelijk gebleven. Alleen bij de kiezers van het gegroeide GroenLinks-PvdA ligt het winnaarseffect wat ingewikkelder, omdat de teleurstelling over het uitblijven van een grotere winst daar wat hardnekkiger is. ‘Onder de kiezers van deze partij heeft er netto geen verbetering van vertrouwen plaatsgevonden’, aldus de onderzoekers.

Wanneer en hoe beslissen kiezers?

Wat me erg bezig houd is hoe en wanneer beslissen kiezers. Ergens las ik dat ¼ van de kiezers 24 uur voor de verkiezingen nog niet weet op wie ze gaan stemmen. Op welke partij. En zelfs 7% beslist pas in het stemhokje. Hoe bepaal je dan je keuze? Vlak voordat de stembussen opengaan, heeft nog altijd een groot deel van de kiezers geen definitieve keuze gemaakt. Daardoor laat de uitslag zich lastig voorspellen – of peilen….toch worden peiling avond naar avond behandeld op TV….

Ongeveer de helft van de kiezers twijfelt tot kort voor de verkiezingen nog over zijn of haar stem, zo blijkt uit een representatief onderzoek van het Kieskompas, afgenomen in de laatste dagen voor de verkiezingen.

Ongeveer 50 procent van de ondervraagde kiezers gaf daarin aan al helemaal zeker te zijn van de partijkeuze. Bij de andere helft is nog ruimte voor twijfel, al verschilt het sterk in welke mate. Zo heeft ruim een kwart van de deelnemende kiezers wel een duidelijke voorkeur. Toch houden deze mensen de mogelijkheid dat ze toch op een andere partij zullen stemmen nadrukkelijk open.

Verkiezingsdebatten deden er op het laatst niet zo veel toe zo bleek uit onderzoek.  De nieuwe PVV-stemmers volgden de campagne niet intensiever dan de PVV-stemmers uit 2021. PVV-stemmers verschillen daarin ook nauwelijks van andere kiezers. Naar debatten kijken ze ongeveer evenveel: de meerderheid volgde de campagne niet of niet intensief en heeft flarden of helemaal geen debatten gezien. PVV-kiezers kijken iets vaker dan gemiddeld naar het nieuws via RTL of SBS, maar ook zij zien nog steeds het meeste nieuws via de publieke omroep. De PVV-kiezers vinden vooral dat Wilders het erg goed deed in de campagne.

Zo’n 40 procent van de kiezers die begin november nog dachten BBB te gaan stemmen en zo’n 25 procent van de kiezers die NSC wilden stemmen, koos uiteindelijk voor de PVV.

De PVV won ook in sterke mate van JA21 en FvD. Dat was te verwachten, omdat alle drie de partijen kiezers trekken die tegen immigratie zijn en een laag vertrouwen hebben. Onder de andere PVV-stemmers zijn kiezers die in 2021 BBB of 50Plus stemden het vaakst naar de PVV gegaan. En één op de vijf kiezers die in 2021 SP, VVD en PvdD stemden koos nu voor de PVV. Overigens hebben 65-plussers minder op de PVV gestemd dan andere leeftijdsgroepen. Er is geen duidelijk verband zichtbaar tussen leeftijd en PVV-stem.

Een meerderheid van alle kiezers vulde een stemwijzer in. En van alle kiezers die een stemwijzer invulden geeft een-derde aan dat de PVV het dichtst bij hun mening bleek te liggen.

Waarom is op PVV gestemd?

Het Nationaal Kiezersonderzoek, sinds 1971 het toonaangevende onderzoek naar Nederlands stemgedrag, hield twee weken voor de verkiezingen zoals altijd een representatieve steekproef onder bijna zesduizend kiesgerechtigden: de zogeheten voormeting. Ook na de verkiezingen werden deze kiezers bevraagd. Van deze 6.000 hadden 1.000 op PVV gestemd. De vraag werd gesteld omdat men op zoek was naar antwoord op de vraag: waar kwam de plotselinge winst van de PVV vandaan?

‘Anti-migratie’ overschaduwt woningnood en bestaanszekerheid als het om de reden gaat. Dus de onderwerpen bestaanszekerheid en woningnood waren belangrijk in de verkiezingsprogramma’s van bijna alle politieke partijen en leken een grote rol te spelen bij deze verkiezingen. Een stem op radicaal-rechts, was ook wel een redenering, zou immers vaak een schreeuw om hulp zijn bij het oplossen van problemen als bestaanszekerheid en woningnood.

De ruim duizend PVV-stemmers in het Nationaal Kiezersonderzoek dachten hier anders over. Zij konden open vragen invullen en bedachten dus zelf hun antwoorden. Deze antwoorden zijn deze week stuk voor stuk doorgenomen. Wat blijkt: het argument bestaanszekerheid is zo goed als afwezig als motivatie om op de PVV te stemmen. Ook de woningmarkt wordt nauwelijks genoemd, en dan uitsluitend gekoppeld aan migratie. Migratie en asiel worden in verschillende bewoordingen overduidelijk het vaakst genoemd. Ook melden PVV-kiezers graag dat de PVV ervoor zorgt dat ‘Nederland weer voor de Nederlanders wordt’ en dat de PVV, anders dan de andere partijen, ‘de waarheid durft te benoemen’. De PVV wordt ook gezien als de partij die ervoor kan zorgen dat er verandering komt….zeker nadat VVD voor het eerst aangegeven had de PVV niet meer uit te sluiten. Overigens deed de VVD dat wel weer toen duidelijke overwinning er aan leek te komen….. PVV-stemmers melden dat ze protesteren tegen het gevoerde beleid. Dit geldt voor zowel de trouwe PVV-kiezers uit 2021 als de nieuwe PVV-stemmers.

De voornaamste reden om PVV te stemmen is kortom dat de PVV het dichtst bij de opvatting over migratie van bijna een kwart van de Nederlandse kiezers staat. Echter de nieuwe lichting PVV-stemmers maakt naast het anti-migratiestadpunt ook melding van een strategische stem om ervoor te zorgen dat de VVD niet de grootste zou worden. Nog vaker melden ze te willen voorkomen dat ‘links’ of ‘Timmermans’ de grootste partij zou worden.

Naast al deze politieke redenen zijn er ook die geloven dat de Gaza-oorlog een rol heeft gespeeld. Mij viel een ingezonden brief van Joris van Dijk uit Haarlem op. Het helpen van asielzoekers wordt volgens hem door een grote groep Nederlanders gezien als misplaatste prioriteit. Niet alleen om financiële redenen, maar ook omdat kiezers zien dat westerse waarden en normen vervagen. ‘Nieuwe Nederlanders’ drukken hun stempel. Van Dijk noemt daarbij het misbruiken van de klimaatmarsen om provocerende leuzen te scanderen. Progressief Nederland moet zich realiseren dat aan het doordrukken van hun mening een grens zit. Partijen bewegen zich naar links en teleurgestelde kiezers naar rechts. Zo kon de PVV een grote overwinning behalen. Migratieprobleem krijgt m.i. een grote lading. Zelf zie ik wel een bepaalde sturing op dit punt. Als je maar veel centra dicht doet ontstaat vanzelf een probleem. En dat probleem wordt groter als je die asielzoeker maar voldoende afschermt en niet integreert door bijvoorbeeld werk jaren lang te verbieden. Integratie van Oekraïners is een voorbeeld hoe het kan.

De Kloof groter? Pas op voor nostalgisch nationalisme

Interessant vond ik de visie van Hans Vijlbrief over de groei van de PVV. Zijn partij D’66 heeft PVV-bestrijding als één van de hoogste doelen gemaakt. Ergens snap ik dat wel, immers als Geert Wilders je politiek leider een heks noemt dan wordt je vanzelf geprikkeld. Des te interessanter is was Vijlbrief daarover zegt in Trouw van 23 december 2023. ‘De grootste fout die je nu kunt maken is te denken: ja. al die mensen die op de PVV gestemd hebben, die hebben een fout gemaakt. Nee. De fout is gemaakt door de middenpartijen. Wij (de middenpartijen) moeten zorgen dat die mensen een progressief verhaal te horen krijgen. Waarvan ze denken: daar zit muziek in en dat is nog haalbaar ook. Een verhaal dat in de plaats kan komen van dat terugverlangen naar een Nederland achter de dijken waar hete allemaal zo fijn was. Maar wat nooit bestaan heeft. Wij moeten zorgen voor en progressief verhaal dat aansluit op de zorgen van de mensen.

Daarbij waarschuwt Vijlbrief voor de opkomst van populisme omdat grote groepen zich machteloos en ongehoord voelen (1). Veel van deze onvrede volgt uit ongelijkheid. Hebben mijn kinderen het nog wel beter? (2) En voel ik me nog wel vertegenwoordigd door de politiek (3). Dus hoe functioneert het bestuur? Staan bestuurders nog wel dichtbij de burgers? Als laatste (4) wordt dit alles versterkt door de kloof tussen theoretisch geschoolden en praktisch opgeleiden. Hoger opgeleiden mogen niet neerkijken. De democratie kijkt niet naar je opleiding. Mensen weten heel goed wat hun problemen zijn en waar de politiek over gaat of moet gaan. Vijlbrief noemt er twee:

• Zorgen over zorg. Zeker bij ouderen. Verpleegzorg, mantelzorg,
• Tekort aan woningen

In de podcast ‘PVV-zege laat zin als vooruitgang geen verhaal heeft, bepaalt het verleden de koers’ van Rob Wijnberg stelt hij dat ook Geert c.s. zich bedienen van een dergelijk verhaal. Namelijk het nostalgisch nationalisme. Een tweede reden om een goede verhaal voor Nederland te hebben. Een verhaal met toekomst en voortuitgang voor alle of vele bevolkingsgroepen. Nostalgisch nationalisme is wat Orban, Trump, de Pools Piz-partij en de Argentijnse Javier Milei groot gemaakt heeft. Daar moeten we dus voor waken. Vijlbrief geeft dat mooi aan. Laat de PVV het nu ‘in de echte wereld’ maar laten zien. De huidige oppositie moet kritisch, maar vooral ook positief blijven.

Vijlbrief nog een keer: ‘Luisteren is noodzaak voor politici en bestuurders’. Vijlbrief leerde in Groningen te luisteren naar wat hij noemt ‘de zachte stem’. Politici moeten voortdurend in de spiegel kijken om vast te stellen dat ze wel dicht genoeg bij de burgers staan.

Geen volk en elite

PVV bedient zich van het zondebok principe. Moslims, migranten, asielzoekers en de elite. Maar een tegenstelling tussen volk en elite is een valse tegenstelling zo stelt Nelleke Noordervliet in Trouw. Populistische partijen gebruiken deze graag. Met name om in termen van goed en fout te spreken. Volk is goed en altijd slachtoffer. Elite altijd de dader. Populisme denkt en/of spreekt in termen van uitschakelen van tegenstander. Het volk, de moderne samenleving is op zoek naar een identiteit (wie ben ik, wie zijn wij). Het gebruikt identiteit als een ideologisch wapen. Ik ben goed en jij bent fout, dus jij moet dood. Ideologisch geharnaste groepen komen als legers tegenover elkaar te staan.  Geen vloeibare grenzen, geen mengvormen, geen nieuwsgierigheid naar de ander. Daarom moeten dergelijk populistische retoriek met argumenten en feiten bestreden worden. We moeten vooral niet vallen voor de verleiding om zelf populist te worden. We moeten conform het boek van Yascha Mounk ‘identiteitsval’ voorkomen dat we in die val lopen. Of zoals Hans Siebers van de Universiteit van Tilburg zegt ‘er is een zeer zorgwekkende wedloop van identiteitspolitiek. En de samenleving kent alleen maar verliezers. Wilders heeft niet te bieden aan zijn achterban als de economie instort vanwege gesloten grenzen’. Tjeenk Willink waarschuwt in zijn laatste boek voor politici die zich bekommeren om het sussen en afkopen van onvrede in plaats van oplossen van de echte problemen op basis van kennis. Dan door de ene partij, nu weer door en andere.

We moeten oppassen voor partijen die zelf ‘onleesbaar’ zijn en campagne voeren op de meer of minder mate van culturele of materiele achterstelling. Deze punten zijn bij de PVV duidelijk, maar hoe dat zich ontwikkelt bij CDA-2 (de NSC) moet we nog afwachten.

De kiezer is een soort consument geworden

Als we nog een spa dieper gaan kunnen we gebruik maken van de visie van filosoof Sjaak Koenis. Zijn boek ‘Januskop van de democatie, over de bronnen van boosheid in de politiek’ speekt me aan. Natuurlijk moeten we meer luisteren naar burgers. Koenis wijst erop dat ‘de’ burger niet meer bestaat. Nederland is een kleurrijk en divers land. Het Land van Ooit bestaat niet meer en komt ook niet terug. De oproep om beter te luisteren verraadt een nieuwe relatie tussen burger en politiek. Mensen voelden zich verbonden met levensbeschouwelijke of ideologische partij. De politici van die partij waren bezig met de problemen van die burgers, maar brachten ook een gedeelde identiteit tot uitdrukking. Mensen hebben inmiddels het beheer over onze identiteit zelf in handen genomen. En een nieuwe relatie met politiek ontwikkeld. Dat is nu een transactie geworden. Ik vraag, jij draait. En liefst snel. Dit alles is geen marktdenken, maar eeen fundamentele maatschappelijke ontwikkeling waarin de rechten van het individu steeds belangrijker zijn geworden. We zien de overheid als een bedrijf wat voor consumenten een probleem oplost. Die houding is het probleem. De politiek lijkt, versterkt door social media, op een postorderbedrijf. Het is geen ‘forum’ waar burgers zonder dwang debatteren over hun wensen en belangen. Als een bedrijf niet levert zoeken we een ander. In de politiek noemen we dit zweven. Daarom zijn er zoveel zwevende kiezers (48 uur voor stemmen nog 50%). Politicoloog Menno Hurenkamp spreekt liever niet over zwevende maar over denkende kiezers…je zou je overigens wel kunnen afvragen (zie paragraaf over hoe stemmen kiezers) of er veel gedacht wordt. Kiezers lijken op een zwerm spreeuwen. Dan landen ze op basis van het goed luisteren van partijen bij:

• Fortuijn met de LPF
• Even bij Marijnissen van SP
• Wilders zijn PVV
• Baudet met FvD
• De BBB van Van der Plas
• Bijna bij NSC van Omtzigt en toch
• Weer terug bij PVV van Wilders (die veel beloofd heeft, maar weinig kan realiseren)

Dus niet de kiezers zweven maar (bepaalde) partijen? Partijen lijken op zoek naar kiezers met wie ze een transactie aan kunnen gaan. De middenpartijen zijn ook zwevende en daarmee is (rechts) populisme steeds meer de middenstroom geworden.

Kiezers blijven als zwermen vliegen, ze aan de grond krijgen is lastig. Men heeft immers de oude politieke (sociaaal-democratisch of christen-democratisch) niet meer nodig om een identiteit te bepalen en keuzes te maken. Misschien is het tijd om de burgers niet naar de mond te spreken. Maar met feiten en argumenten tegen te spreken. Niet meer naar de mond te spreken, maar ergerns voor te blijven staan. En hen te confronteren met de gevolgen van hun (politieke) keuzes. We kunnen ons geen nostalgie naar de dagen van weleer veroorloven. Zeker als we welvaart, welzijn en veiligheid in Europa willen behouden…pittige tekst van Koenis, maar ik kan hem wel volgen. Klimaatverandering, populisme en extreem conservatisme in Christelijke, Joods en moslimlanden zorgen voor grote zorgen voor ons kikkerlandje. Daar moeten we mee aan de slag….

Voorlopige conclusies

In ‘ons’ Hoogeveen is in november 2023 massaal voor de PVV gekozen. Hoogeveen heeft een groot AZC met maar heel weinig problemen, Hoogeveen heeft één kleine moskee die geen onrust veroorzaakt, Hoogeveen heeft wel lage SES, laag gemiddeld inkomen en lage gemiddelde woningwaaarde.  Politiek moet meer luisteren, maar misschien ook wel meer tegengas geven jegens de burger. En o ja, ‘de’ burger bestaat niet meer.  Wat me wel duidelijk is geworden:

• Echt gaan luisteren naar burgers
• Stoppen met identiteitspolitiek, werken aan echte oplossingen
• Geen nostalgisch nationalisme (ook geen VOC-mentaliteit)
• Stoppen met dure ‘lege’ campagnes deze hebben weinig effect;
• Partij met duidelijke visie voor oplosing van 3 grote problemen en free publicity komt veel verder;
• Kiezers willen als consumenten behandeld worden en zijn niet (meer) merkentrouw;
• Partij met niet doorgerekende programma’s vol conflicterende[1] standpunten kunnen gewoon veel stemmen krijgen;
• Burgers moeten geconfronteerd worden met de gevolgen van hun keuzes. Doorrekening moet verplicht en gratis zijn.
• Ik ben blij dat iemand van het weer zo onstoïcijns chagrijnig werd, dat ze een plu bedacht heeft. Dat zou ook met populistische politiek kunnen gebeuren.
• Henri Bontenbal op de goede weg lijkt te zijn en hij de politieke paraplu van 2027 (?) zal zijn. Op inhoud en standvastig vanuit een politiek grondhouding met moderne democratische invulling van Christelijke politiek. Dat lijkt me hoopvol. Daarom laat ik zijn poster nog even aan het raam hangen….

[1] Niet financierbaar, in botsing met grondwet of EU-regels, of botsend met traditioneel links vs. rechtstandpunten.

Postscriptum: NSC voor het blok…? 

Inmiddels is het PVV-probleem niet meer een probleem van mijn politieke partij. Ruim 13 jaar na de grote PVV-crisis bij het CDA is deze hete kool doorgegeven aan de NSC. Met 20 zetels een kandidaat regeringspartij. Op de lijst van de NSC staat Judith Hertzberger. In 2017 schreef ze nog ‘Wilders beukt tegen de steunpilaren van de democratie’. Nu houden de NSC-ers even de kaken op elkaar. De zo gepredikte transparantie is verdwenen. Formeren is dineren is verworden tot formeren is zwijgen.  Alle begrip daarvoor, maar predikt dan niet wat anders.

Rechtsonder in 2010 ‘van Hijum stemt voor’ ….. NSC heeft het helemaal niet moeilijk met Milders?